Chương 2

NGHỆ THUẬT ĐẶT CÂU HỎI

 TRONG GIAO TIẾP

• Khái quát về đặt câu hỏi
• Các nguyên tắc và quy tắc đặt câu hỏi
• Quy trình đặt câu hỏi trong giao tiếp
• Nghệ thuật đặt câu hỏi trong giao tiếp

 “Nghệ thuật và khoa học của việc đặt câu hỏi là nguồn gốc của mọi tri thức.”

—BERGER, T. (N.D.)

 “Hãy là một người lắng nghe tốt. Hãy hỏi những câu hỏi khiến người khác thích trả lời”

—CARNEGIE, (1936/2021)

 “Điều quan trọng là không ngừng đặt câu hỏi. Sự tò mò tồn tại có lý do của nó”

(EINSTEIN, trích trong Calaprice, 2000, tr. 289)

Những người thành công hỏi những câu hỏi hay hơn, và kếtquả là họ có được câu trả lời hay hơn.

—ROBBINS, (2001)

 “Một câu hỏi khôn ngoan chính là một nửa của sự khôn ngoan.”

—BACON, F. (2015).

“ Chìa khóa vàng của tri thức thực sự là việc đặt câu hỏi thường xuyên và kiên trì.”

— ABELARD, P. (2016)

“Đặt câu hỏi hiệu quả mang lại sự thấu hiểu, khơi gợi tò mò và nuôi dưỡng trí tuệ.”

—BELL, C. R. (2017)

Chương 2 giúp người học nhận diện vai trò then chốt của kỹ năng đặt câu hỏi trong giao tiếp. Bằng cách phối hợp nội dung lý thuyết và tích hợp thực hành, chương trình trình bày khái quát, nguyên tắc, quy trình đặt câu hỏi hiệu quả, qua đó nâng cao tư duy phản biện, sự linh hoạt và chủ động trong tương tác.

2.1.  KHÁI QUÁT VỀ ĐẶT CÂU HỎI

2.1.1.  Tại sao phải đặt câu hỏi?

Đặt câu hỏi là nền tảng của tư duy phản biện, học tập chủ động và phát triển cá nhân. Không đặt câu hỏi đồng nghĩa với việc từ chối cơ hội học hỏi và phát triển. Như Dale Carnegie đã khuyến khích trong Đắc Nhân Tâm rằng: “Hãy là một người lắng nghe tốt. Hãy hỏi những câu hỏi khiến người khác thích trả lời” (Carnegie, 1936/2021). Việc đặt câu hỏi không chỉ mở ra cơ hội kết nối mà còn là cánh cửa dẫn tới sự hiểu biết sâu sắc hơn. Quan điểm này được củng cố bởi Postman và Weingartner (1969): “Một khi bạn đã học cách đặt câu hỏi – những câu hỏi phù hợp và liên quan – bạn đã học được cách học và không ai có thể ngăn bạn học bất cứ điều gì bạn muốn hoặc cần biết” (tr. 23).

Tư duy học hỏi không bao giờ là quá muộn, như Charles Darwin từng nói: “Bác học không có nghĩa là ngừng học”. Đây cũng là tinh thần ẩn chứa trong từ “học hỏi” trong tiếng Việt – một hành vi không chỉ tiếp nhận mà còn đặt ra câu hỏi để làm sâu sắc thêm nhận thức. Chính vì vậy, “biết học thì mới biết hỏi” và “biết hỏi mới biết học”.

Câu hỏi là biểu hiện cụ thể nhất của sự tò mò – bản năng cơ bản của con người nhằm thỏa mãn nhu cầu tìm hiểu và khám phá. Albert Einstein, người luôn nhấn mạnh vai trò của sự tò mò, từng nói: “Điều quan trọng là không ngừng đặt câu hỏi. Sự tò mò tồn tại có lý do của nó” (trích trong Calaprice, 2000). Quan điểm của ông khẳng định rằng, sự phát triển của khoa học và nhân loại khởi đầu từ sự tò mò không ngừng nghỉ.

Thật vậy, việc đặt câu hỏi có tác dụng vượt xa phạm vi học thuật. Trong nghiên cứu của Cable và Kay (2020), những ứng viên đặt câu hỏi trong phỏng vấn không chỉ tạo được thiện cảm với nhà tuyển dụng mà còn thể hiện tư duy chủ động, sự phù hợp với văn hóa tổ chức và năng lực dự báo sự hài lòng trong công việc tương lai. Trong khi đó, người không biết hỏi sẽ mất cơ hội xây dựng mối quan hệ, bộc lộ năng lực và khai thác thông tin then chốt.

Tương tự, các nghiên cứu của Alison et al. (2017) chỉ ra rằng con người thường đánh giá thấp vai trò của câu hỏi trong việc tạo dựng thiện cảm và xây dựng mối quan hệ trong tương tác xã hội. Điều đó cho thấy, việc đặt câu hỏi không chỉ nâng cao chất lượng giao tiếp mà còn tạo tiền đề cho sự gắn kết giữa các cá nhân.

Ngoài ra, sự phát triển của câu hỏi còn phản ánh mức độ trưởng thành trong tư duy. Trẻ nhỏ thường hỏi “Cái gì đây?”, trong khi người trưởng thành sẽ tiếp tục với “Nó đến từ đâu?” hoặc “Nó được tạo ra thế nào?”. Người có tri thức thậm chí hỏi “Cấu tạo của nó là gì?”, “Nó có thể thay thế không?” hoặc “Nó có ảnh hưởng gì đến hệ thống xung quanh?” Điều này cho thấy, câu hỏi không chỉ là công cụ để học, mà còn là thước đo trí tuệ và khả năng phản tư.

Không những vậy, khả năng đặt câu hỏi còn là năng lực cốt lõi trong lãnh đạo hiện đại. Theo Marquardt (2014), “nghệ thuật đặt câu hỏi” là một kỹ năng chiến lược trong quản trị con người, xây dựng nhóm, điều hành tổ chức và giải quyết vấn đề. Một người lãnh đạo biết cách đặt câu hỏi đúng – cả khi giao tiếp với cấp dưới lẫn trong hoạch định chiến lược – sẽ có nhiều khả năng thành công hơn một người chỉ biết truyền đạt mệnh lệnh. Marquardt lập luận rằng: “Cách nhanh nhất để giải quyết những vấn đề phức tạp chính là đặt câu hỏi đúng” (tr. 17).

Vậy làm sao để hỏi đúng? Câu hỏi không chỉ là hình thức, mà còn cần sự tinh tế về thời điểm, ngữ cảnh, đối tượng và mục đích. Takewahei – Chủ tịch một công ty bánh kẹo Nhật Bản – từng nói: “Học vấn có nghĩa đúng như cách viết của nó. Bạn học thông qua vấn đáp. Cứ hỏi đi rồi bạn sẽ trở nên thông thái” (trích trong Marquardt, 2014). Và như Lévi-Strauss khẳng định: “Bậc hiền minh không đưa ra câu trả lời đúng mà họ đưa ra câu hỏi chuẩn xác”.

Cuối cùng, như Einstein từng chia sẻ: “Nếu có một giờ để giải quyết một vấn đề, tôi sẽ dùng 55 phút để đặt câu hỏi để hiểu vấn đề, và chỉ 5 phút còn lại để đưa ra giải pháp” (Calaprice, 2000, tr. 109). Câu nói này là minh chứng sâu sắc cho vai trò nền tảng của câu hỏi – không chỉ để học, mà còn để lãnh đạo, tư duy và đổi mới.

• Nghệ thuật đặt câu hỏi trong giao tiếp – mắt xích của hiểu biết

Trong kỷ nguyên thông tin và tri thức, câu hỏi không đơn thuần là phương tiện tìm kiếm câu trả lời, mà còn là công cụ thiết yếu để khám phá, kết nối và kiến tạo hiểu biết. Berger (n.d.) từng khẳng định: “Nghệ thuật và khoa học của việc đặt câu hỏi chính là nguồn gốc của mọi tri thức.” Phát biểu này không chỉ phản ánh vai trò nền tảng của câu hỏi trong tiếp cận tri thức, mà còn hàm ý rằng quá trình học tập đích thực khởi nguồn từ sự nghi vấn – từ một câu hỏi đúng lúc, đúng cách và đúng mục tiêu.

Đặt câu hỏi hiệu quả đóng vai trò như một chất xúc tác, khơi dậy trí tò mò và phát triển tư duy phản biện. Bell (n.d.) nhận định: “Đặt câu hỏi hiệu quả đem lại sự thấu hiểu, kích thích trí tò mò và nuôi dưỡng sự khôn ngoan.” Cùng quan điểm, Sait (n.d.) cho rằng: “Đặt câu hỏi là cách đầu tiên để bắt đầu sự thay đổi.” Như vậy, nghệ thuật đặt câu hỏi không chỉ góp phần vào tiến trình nhận thức cá nhân mà còn là điểm khởi đầu của các chuyển động xã hội, đặc biệt trong môi trường giáo dục và tổ chức.

Tuy nhiên, việc đặt câu hỏi không đơn thuần là nêu lên một thắc mắc. Nó đòi hỏi sự tinh tế về ngôn ngữ, sự chính xác trong mục tiêu, và sự nhạy bén về bối cảnh. Abelard (n.d.) từng nhấn mạnh: “Chìa khóa chính của tri thức thực sự là sự đặt câu hỏi thường xuyên và kiên định.” Tư tưởng này được củng cố bởi quan điểm của Bacon (n.d.): “Một câu hỏi khôn ngoan là một nửa của trí tuệ.” Mặt khác, nếu câu hỏi sai, hệ quả có thể nghiêm trọng. Drucker (n.d.) cảnh báo: “Sai lầm nghiêm trọng nhất không đến từ câu trả lời sai mà đến từ câu hỏi sai.” Le Guin (n.d.) cũng đồng tình: “Không có câu trả lời đúng nào cho những câu hỏi sai.” Do đó, trong học tập và giao tiếp, mỗi cá nhân cần rèn luyện kỹ năng đặt câu hỏi phù hợp với hoàn cảnh, đối tượng và mục đích đối thoại.

Về mặt kỹ thuật, Fairbairn (2015) đề xuất sáu dạng câu hỏi mở nền tảng – “Cái gì, Như thế nào, Tại sao, Khi nào, Ở đâu và Ai” – như một bộ công cụ hiệu quả để khám phá và định hướng tư duy. Robbins (2015) nhấn mạnh: “Những người thành công đặt những câu hỏi hay hơn, và vì thế họ có được câu trả lời tốt hơn.” Đồng thời, Palit (2015) khẳng định: “Sức mạnh của việc đặt câu hỏi là nền tảng của mọi tiến bộ nhân loại.” Quan điểm này được phản ánh rõ trong chính sách giáo dục của các trường đại học hàng đầu như Cambridge: “Đặt câu hỏi hiệu quả là yếu tố cơ bản trong học tập và tiến bộ, đóng vai trò thiết yếu trong mọi lớp học” (Cambridge Community, n.d.).

Trong môi trường giao tiếp xã hội, kỹ năng đặt câu hỏi cần được phát triển như một nghệ thuật tương tác giữa người với người. Tony Robbins (n.d.) đã nói: “Cách chúng ta giao tiếp với người khác và với chính bản thân sẽ quyết định chất lượng cuộc sống của chúng ta.” Đặt câu hỏi đúng không chỉ truyền đạt nội dung, mà còn thể hiện sự quan tâm và thấu hiểu người đối thoại. John C. Maxwell (n.d.) gọi đó là “Charisma”: “Người ta hứng thú với người thực sự hứng thú với họ.” Rubio (2015) còn mở rộng: “Nghệ thuật đặt câu hỏi chính là đặt một câu hỏi không có đáp án, và sau đó sáng tạo để thỏa mãn sự tò mò vô hạn.” Tư tưởng này hòa nhịp với đánh giá của Voltaire (dẫn trong Palit, 2015): “Hãy đánh giá một con người qua những câu hỏi anh ta đặt ra chứ không phải qua những câu trả lời của anh ta.”

Tại Việt Nam, các mô hình giáo dục đổi mới hiện nay ngày càng nhấn mạnh vai trò của câu hỏi như một công cụ làm chủ tri thức. Trong nghiên cứu của Nguyễn Thị Phương Dung (2021) về đổi mới phương pháp giảng dạy tại TP. Hồ Chí Minh, kết quả cho thấy hơn 65% học sinh cải thiện rõ rệt kỹ năng tư duy phản biện khi được giáo viên khuyến khích đặt câu hỏi mở trong lớp học. Điều này minh chứng rằng việc đặt câu hỏi không chỉ tạo ra không gian học tập tích cực, mà còn thúc đẩy học sinh trở thành chủ thể tích cực trong hành trình chiếm lĩnh tri thức.

Trái ngược với mô hình giáo dục truyền thống – nơi giáo viên là trung tâm và học sinh bị động tiếp nhận – giáo dục hiện đại hướng đến cá nhân hóa, trong đó đặt câu hỏi trở thành công cụ định hướng tư duy. Một học sinh không biết đặt câu hỏi chẳng khác gì con thuyền không bánh lái, trôi nổi trong biển thông tin mà không xác định được đích đến. Ngược lại, người học biết đặt câu hỏi chính là người đang tự điều khiển hành trình khám phá của mình bằng năng lực tư duy độc lập và phản biện.

Từ đó, một câu hỏi lớn cần được đặt ra là: Liệu chúng ta đang dạy trẻ em và thanh thiếu niên cách đặt câu hỏi đúng, hay chỉ đang rèn luyện các em trả lời đúng? Câu hỏi này không chỉ có tính phản tư sâu sắc, mà còn là lời nhắc nhở rằng kỹ năng đặt câu hỏi không phải là bản năng tự nhiên, mà là năng lực cần được hình thành và bồi dưỡng thông qua giáo dục, môi trường học tập và văn hóa tư duy cởi mở.

Tóm lại, nghệ thuật đặt câu hỏi là mắt xích nền tảng của tư duy phản biện, giao tiếp hiệu quả và sự phát triển bền vững trong xã hội tri thức. Như Abelard từng khẳng định, “Sự đặt câu hỏi liên tục và thường xuyên chính là chiếc chìa khóa đầu tiên của trí tuệ.” Trên hành trình khám phá tri thức và hoàn thiện bản thân, hãy bắt đầu bằng một câu hỏi – nhưng phải là một câu hỏi đúng.

• Mục đích, vai trò, phân loại câu hỏi

Có bao giờ bạn cảm thấy rằng khi giao tiếp với người khác bạn không hiểu được họ, đó là do hai bên có sự ngăn cách về lập trường và thường chỉ nói về vấn đề của riêng mình. Và kỹ năng đặt câu hỏi chính là cách để chúng ta thấu hiểu và đưa câu chuyện về một hướng.

Vậy việc đặt câu hỏi có vai trò như thế nào? Thứ nhất nó khiến khởi động được suy nghĩ của những người tham gia. Thứ hai khuyến khích sự tham gia của đối tác. Thứ ba là dẫn dắt được tư duy và cuộc đối thoại.

Tại sao đặt câu hỏi cần có mục đích? Khi chúng ta có được mục đích của câu hỏi thì chúng ta mới xác định được vấn đề (What?) và xác định được nguyên nhân là Tại sao (Why?), thu thập được những thông tin cần thiết là Ở đâu (Where?), khi nào (When?) và đối tượng là ai (Who?) và cuối cùng nó sẽ giúp chúng ta tìm ra phương pháp giải quyết vần đề (How?). Vậy việc đặt câu hỏi có vai trò như thế nào?

• Xác định được vấn đề (What?).
• Xác định được nguyên nhân là Tại sao (Why?).
• Thu thập được những thông tin cần thiết là Ở đâu (Where?) khi nào (When?) và đối tượng là ai (Who?).
• Tìm ra phương pháp giải quyết vần đề (How?).

Để chuẩn bị trình bày một ý tưởng, tóm tắt một sự kiện hoặc lật đi lật lại để hỏi về một vấn đề nào đó, chúng ta có thể đặt những câu hỏi với những gợi ý sau:

Câu hỏi	Ví dụ
What (Cái gì)	Giao tiếp là gì? Tài liệu này đề cập đến vấn đề gì? Công việc tiếp theo phải tiến hành là gì? Kế tiếp sự kiện này, thì cái gì khác xảy ra? (What else?)

Câu hỏi	Ví dụ
Why (Tại sao) Câu hỏi về nguyên do là chủ thể hay đối tượng của hành động	Tại sao phải nghiên cứu vấn đề này? Tại sao tác giả cuốn sách lại lựa chọn cách sắp xếp như thế này? Tại sao ý tưởng kinh doanh này thất bại? Tại sao thí nghiệm này không diễn ra đúng như dự kiến? (Why not) Chính sách vay tiền mua nhà ở xã hội của nhà nước hướng đến đối tượng nào?
Who (Ai) Câu hỏi về người	Ai đã nghiên cứu vấn đề này? Ai phụ trách dự án này? Khi gặp khó khăn trong thủ tục nộp thuế, tôi sẽ hỏi ai? Ai là tác giả của cuốn sách đang làm dư luận xôn xao? Còn ai khác sẽ hưởng lợi khi dự án này được tiến hành không? (Who else)
How (Như thế nào, Bao nhiêu)	Chiếc máy này hoạt động như thế nào? Nên ăn mặc như thế nào khi tham dự phỏng vấn xin việc? Dự án này sẽ tiêu tốn bao nhiêu tiền? (How much) Có bao nhiêu người tham gia sự kiện này? (How many)

Một đặc tính tuyệt vời của não bộ là nếu bạn đặt câu hỏi, nó sẽ đưa ra câu trả lời. Đó chính là lý do vì sao việc đặt câu hỏi đúng rất quan trọng.

Mục đích đặt câu hỏi

Đặt câu hỏi đúng quan trọng hơn ngàn lần tìm câu trả lời đúng cho một câu hỏi sai. Có thể nói, mục đích đặt câu hỏi là công cụ hiệu quả để gợi mở giá trị tiềm ẩn trong tổ chức. Đặt câu hỏi thúc đẩy thảo luận và trao đổi ý tưởng, nhằm cải thiện hiệu suất, xây dựng mối quan hệ và niềm tin giữa các thành viên trong nhóm.

Mục đích đặt câu hỏi: Một là, nó khiến  khởi  động được suy nghĩ  của những người tham gia. Hai là, khuyến khích sự tham gia của đối tác. Ba là, dẫn dắt được tư duy và cuộc đối thoại. Bốn là, tìm kiếm được sự đồng cảm của người tham gia. Năm là, tạo được môi trường thân thiện trong giao tiếp.

Vai trò đặt câu hỏi

Khởi động được suy nghĩ của những người tham gia. Khuyến khích sự tham gia của đối tác. Dẫn dắt tư duy và cuộc đối thoại.Tìm kiếm sự đồng cảm người tham gia. Tạo môi trường thân thiện trong giao tiếp. Việc đặt câu hỏi rất quan trọng và một câu hỏi đúng sẽ đem lại nhiều lợi ích: Tập trung được suy nghĩ người khác; xây dựng và củng cố mối qua hệ tốt; xoa dịu mâu thuẫn trong các cuộc tranh luận; thể hiện sự thu hút người khác; khơi dậy suy nghĩ và nhận được tư vấn.

Rất nhiều người sợ việc đặt câu hỏi:

Thứ nhất, sợ đối tác nghĩ mình không biết.

Thứ hai, khi mình hỏi liệu đối tác có trả lời được cho mình hay không?

Thứ ba, do thói quen và tâm lý sợ nói trước đám đông.

Nhưng nếu bạn đặt được câu hỏi đúng bạn sẽ nhận được rất nhiều ích lợi như:

Tập trung được suy nghĩ của người khác. Tạo được quan điểm chung.

Xây dựng và củng cố được mối quan hệ tốt.

Xoa dịu được những mâu thuẫn trong các cuộc tranh luận. Thể hiện sự chân thành, quan tâm đến người khác.

Thể hiện sự thu hút cả tập thể.

Truyền tải được sự tinh tế và nhạy bén của bạn.

Khơi dậy những suy nghĩ và nhận được tư vấn của người khác.

PHÂN LOẠI CÂU HỎI

Phân loại là sự phân chia sắp xếp các sự vật hiện tượng dựa vào những dấu hiệu giống nhau và khác nhau giữa chúng trong tự nhiên, xã hội theo một trật tự nhất định tùy thuộc vào mục đích phân loại. Câu hỏi có thể được phân loại theo nhiều cách. Nếu theo cách đặt câu hỏi, có thể phân chia thành câu hỏi đóng và câu hỏi mở…

(1)      Câu hỏi đóng

Câu hỏi đóng thường được trả lời bằng một từ hoặc bằng một câu ngắn. Câu hỏi đóng là những câu hỏi mà câu trả lời thường là “có”, “không” hoặc một thực tế đơn giản nào đó, tính chất của nó là xác nhận lại thông tin, chứ không có tính gợi mở. Hỏi đóng thường dùng với tính chất là câu mở đầu cho một đề tài nào đó. Chẳng hạn, câu hỏi đóng dùng để thăm dò, giúp bạn xác định nhanh được người đối diện có hứng thú/quan tâm không đến điều bạn nói. Qua cách trả lời của họ, bạn có thể tiếp tục hoặc dừng lại. Không nên lạm dụng câu hỏi đóng liên tục, vì điều này sẽ khiến người đối diện nghĩ là bạn đang tra khảo họ.

Câu hỏi đóng thường nhận được câu trả lời rất ngắn hoặc chỉ có một từ. Ví dụ: “Bạn có khát không?” Câu trả lời là “Có” hoặc “Không”; “Bạn sống ở đâu?” Câu trả lời thường là tên địa chỉ của bạn.

Câu hỏi đóng nên được sử dụng khi:

† Kiểm tra sự hiểu biết của bạn hay người khác: “Vậy, nếu có được chứng chỉ này, tôi sẽ được tăng lương?”

† Kết thúc cuộc thảo luận hoặc đưa ra quyết định: “Bây giờ  chúng   ta đã biết sự thật, liệu mọi người có đồng ý đây là hành động đúng đắn?”

† Thiết lập khung: “Bạn có hài lòng với dịch vụ từ ngân hàng của mình?”

Mặt khác, câu hỏi đóng sử dụng không đúng chỗ có thể giết chết cuộc trò chuyện và dẫn đến sự im lặng gây lúng túng, vì vậy tốt nhất nên tránh sử dụng nó khi cuộc trò chuyện đang diễn ra sôi nổi.

(2)     Câu hỏi mở

Câu hỏi mở được dùng để hỏi về những thông tin chung chung. Loại câu hỏi này được dùng khi mở đầu cuộc phỏng vấn hoặc khi muốn đổi đề tài. Hỏi mở là hỏi khi muốn nắm bắt ý kiến riêng của người được hỏi, đào sâu thêm thông tin, khơi gợi người được hỏi nói về những điều bạn chưa biết hay còn mơ hồ. Câu hỏi mở thường bắt đầu bằng từ để hỏi có dạng

“vì sao, như thế nào, ở đâu, ý kiến  của bạn về vấn đề đó…” (Trong Tiếng Anh là dạng câu hỏi WH [Why, how, where, when…). Câu hỏi mở là những câu hỏi không có câu trả lời cố định, chúng kích thích suy nghĩ và mở ra những trao đổi hoặc tranh luận, người được hỏi không bị gò bó về câu trả lời.

Với một câu hỏi đóng, chẳng hạn như: “Ngài có dùng cà phê không (ạ)?”, câu trả lời chỉ có thể là Có hoặc Không. Nhưng muốn khai thác thêm thông tin, ta cần phải đặt câu hỏi mở. Chẳng hạn: Nếu có thêm một thứ khác nữa để lựa chọn tôi có thể đặt câu hỏi: “Liệu tôi có thể (hân hạnh) phục vụ ngài món gì?” Câu hỏi như thế khuyến khích việc mở rộng thông tin (Ngoài cà phê, có thể lựa chọn trà, nước ngọt,…). Nếu muốn,  có thể tiếp tục mở rộng câu hỏi như: “Ngài muốn dùng loại cà phê nào? (cà phê sữa, cà phê đen hoặc cà phê đen có đường,…”. Như thế, tính mở câu hỏi đã tiếp tục được mở rộng.

Câu hỏi mở rất cần thiết cho việc nghiên cứu, điều tra thực tế, cho biết kiến thức, sự hiểu biết, quan điểm hoặc cảm xúc của người trả lời. Câu hỏi càng mở, người được hỏi càng dễ trả lời.

Dưới đây là một số ví dụ:

† Điều gì đã xảy ra tại cuộc họp?

† Tại sao anh ta lại phản ứng như vậy?

† Bữa tiệc thế nào?

† Hãy cho tôi biết chuyện gì đã xảy ra tiếp theo.

† Mô tả tình huống chi tiết hơn.

Câu hỏi mở rất tốt khi:

† Phát triển cuộc trò chuyện cởi mở: “Bạn dự định làm gì vào kỳ  nghỉ hè?”

† Tìm hiểu chi tiết hơn: “Chúng ta cần làm gì khác để thành công?”

† Tìm ra quan điểm hay vấn đề của người kia: “Bạn nghĩ gì về  những thay đổi này?”

Trong câu hỏi mở thường người hỏi đã định hướng điều gì có giá trị và điều gì quan trọng, cũng như khơi gợi nhiều đáp án đa dạng hoặc kích thích trao đổi, thảo luận và tranh luận.

Câu hỏi đào sâu (giúp khai thác thông tin, mở rộng vấn đề, giúp tìm hiểu bản chất vấn đề). Ví dụ: Điều này có ý nghĩa gì với bạn?/Bạn có thể mở rộng ý này như thế nào?/Theo bạn, bước tiếp theo có thể là gì?/ Tại sao vấn đề này lại quan trọng thế?/ Tại sao bạn nghĩ vậy?/ Bạn có thể nói theo cách khác không?/ Bạn có thể cho một ví dụ không? Bạn có thể giải thích lý do cho mọi người không?/ Bạn cho rằng đâu là vấn đề cốt lõi?

Câu hỏi Giả định (giúp thăm dò các khả năng và kiểm chứng các giả thuyết, giúp phát huy trí tưởng tượng). Ví dụ: Điều gì sẽ xảy ra nếu…?/ Nếu…, bạn nghĩ thế nào?/ Nếu…, bạn đồng ý hay phản đối?/ Ta có thể đưa ra giả định nào thay thế?/ Có cách thay thế nào không?/ Nếu điều đó xảy ra, nó có thể gây ra hậu quả gì? Tại sao?

Câu hỏi xác định nguồn thông tin? (giúp đánh giá mức độ tin cậy, trung thực của thông tin). Ví dụ: Dữ liệu được thu thập như thế nào?/ Bạn sử dụng phương pháp nào để thu thập?/Tại sao bạn nghĩ thông tin mình đưa ra là có thể tin cậy được?/ Tại sao bạn nghĩ rằng điều đó là đúng?/ Có lý do nào để nghi ngờ bằng chứng này không?/ Đây là ý kiến của bạn hay là bạn lấy từ một nguồn nào khác?

Câu hỏi về sự đánh giá của cá nhân (giúp đánh giá quan điểm, tình cảm, suy nghĩ của cá nhân). Ví dụ: Bạn nghĩ gì về…?/ Bạn đánh giá như thế nào về…?/ Bạn đã từng ở trong tình huống đó chưa và bạn xử lý ra sao?/ Điều gì khiến bạn tin như thế?

(3)      Câu hỏi hình phễu

Kỹ thuật đặt câu hỏi dạng hình phễu bắt đầu từ những câu hỏi chung, sau đó đi vào trọng tâm trong mỗi câu trả lời để hỏi sâu hơn theo từng  cấp độ. Loại câu hỏi này phổ biến khi người điều tra muốn lấy thông tin từ nhân chứng:

† “Có bao nhiêu người tham gia đánh nhau?” “Khoảng  mười  người.”

† “Họ là trẻ con hay người lớn?” “Phần lớn là trẻ con.”

† “Chúng ở lứa tuổi nào?” “Khoảng 14, 15 tuổi.”

† “Có ai trong số chúng ăn mặc đặc biệt?”

“Vâng, một vài trong số chúng đội mũ bóng chày màu đỏ.”

† “Bạn có nhớ logo trên một trong những chiếc mũ?” “Tôi nhớ mình nhìn thấy một chữ N lớn.”

Sử dụng kỹ thuật này, thám tử giúp nhân chứng nhớ lại tình huống và dần dần tập trung vào một chi tiết hữu ích. Có lẽ anh ta có thể xác định

được những chàng trai trẻ đội chiếc mũ như thế từ CCTV. Thám tử sẽ không có được thông tin này nếu chỉ đơn giản đưa ra một câu hỏi mở như “Bạn có thể cho tôi biết những chi tiết mà mình nhìn thấy?”

Khi sử dụng câu hỏi phễu, hãy bắt đầu với câu hỏi đóng. Khi phát triển, hãy bắt đầu sử dụng nhiều câu hỏi mở hơn.

Nên sử dụng câu hỏi phễu khi:

† Tìm hiểu chi tiết hơn về một điểm cụ thể: “Hãy cho tôi biết thêm về lựa chọn thứ 2”.

† Đạt được sự quan tâm hoặc gia tăng sự tự tin của người bạn đang nói chuyện cùng: “Bạn đã sử dụng Bàn trợ giúp IT?”, “Họ có giải quyết vấn đề của bạn?”, “Thái độ người nhận điện thoại của bạn thế nào?”

(4)      Câu hỏi thăm dò

Sử dụng câu hỏi thăm dò là một cách tìm kiếm thông tin khác chẳng hạn như hỏi về một ví dụ cụ thể để giúp bạn hiểu rõ về vấn để họ vừa nói. Có lúc bạn sẽ cần thông tin thêm để làm sáng tỏ vấn đề, “Khi nào anh cần bản báo cáo? Anh có muốn xem bản nháp trước khi tôi gửi cho anh bản cuối cùng không?”, hoặc để kiểm tra xem liệu có minh chứng nào cho điều vừa được đưa ra hay không, “Làm thế nào anh biết đội ngũ bán hàng không thể sử dụng dữ liệu mới?”. Để đặt câu hỏi thăm dò hiệu quả, nên sử dụng công thức “5 Vì sao” (5 whys) – một phương pháp giúp bạn nhanh chóng nắm được gốc rễ vấn đề.

Sử dụng câu hỏi chứa từ “chính xác” để thăm dò xa hơn: “Chính xác là ai muốn nhận báo cáo này?”

Câu hỏi thăm dò tốt cho trường hợp:

Thu thập thông tin rõ ràng, đảm bảo bạn biết toàn bộ câu chuyện và hiểu nó kỹ lưỡng.

Lấy thông tin từ những người đang cố gắng né tránh nói với bạn điều gì đó.

(5)      Câu hỏi dẫn dắt

Câu hỏi dẫn dắt nhằm dẫn người nghe theo cách bạn nghĩ… Cho người nghe chọn giữa 2 cái, mà cả 2 bạn đều hài lòng, hơn là chỉ có một lựa chọn hoặc là không làm gì cả. Lựa chọn “không gì cả” vẫn có thể xảy khi bạn hỏi “bạn thích A hay B hơn”, nhưng hầu hết mọi người đều quyết định một trong 2 lựa chọn mà bạn đưa ra.

Loại câu hỏi này dẫn dắt người trả lời theo cách suy nghĩ của bạn. Chúng có thể làm điều này bằng nhiều cách:

Với một giả định: “Bạn nghĩ dự án này sẽ chậm tiến độ bao lâu?”.

Nó giả định, dự án chắc chắn sẽ không được hoàn thành đúng thời hạn.

Bằng cách thêm một lời kêu gọi cá nhân để đạt được sự đồng thuận cuối cùng: “Nam làm việc rất hiệu quả, bạn không nghĩ thế sao?” Hoặc “Lựa chọn thứ 2 tốt hơn, phải không?”

Chi tiết câu hỏi để câu trả lời “dễ nhất” là “Có” (xu hướng tự nhiên của chúng ta là muốn nói “có” hơn “không”): “Sao chúng ta không chấp nhận lựa chọn 2 nhỉ?” có nhiều khả năng đồng thuần hơn là “Bạn có muốn chấp nhận lựa chọn 2?”. Một cách tốt để làm điều này là khiến nó trở nên cá nhân. Ví dụ: “Bạn có muốn tôi tiếp tục với lựa chọn 2?” thay  vì “Tôi có nên chọn phương án 2?”.

Cho mọi người sự lựa chọn giữa 2 lựa chọn, cả 2 lựa chọn mà bạn đều hài lòng, thay vì chọn một lựa chọn hoặc không làm gì. Nói một cách chính xác, lựa chọn “không” vẫn xảy ra, khi bạn hỏi “Bạn thích A hay B hơn”, nhưng hầu hết mọi người sẽ bị cuốn vào việc đưa ra quyết định giữa hai lựa chọn bạn đưa ra.

Lưu ý câu hỏi dẫn dắt có xu hướng đóng.

Câu hỏi dẫn dắt nên được sử dụng trong trường hợp:

Muốn nhận được câu trả lời bạn muốn nhưng vẫn để người khác cảm thấy họ có sự lựa chọn.

Chốt sale: “Nếu, đó là câu trả lời cho tất cả câu hỏi của bạn, chúng ta thỏa thuận mức giá chứ?”

Sử dụng câu hỏi dẫn dắt cẩn thận. Nếu bạn sử dụng chúng theo cách gây tổn hại đến lợi ích của người khác thì sẽ bị coi là không trung thực.

(6)   Câu hỏi tu từ

  Khái niệm về câu hỏi tu từ là gì?

Định nghĩa về câu hỏi tu từ

Câu hỏi tu từ là câu hỏi được đặt ra nhưng không nhằm mục đích tìm kiếm câu trả lời hoặc câu trả lời đã nằm ngay trong câu hỏi, nhằm nhấn mạnh nội dung người dùng muốn gửi gắm. Câu hỏi tu từ được đặt ra nhằm tập trung sự chú ý của người nghe, người đọc vào một mục đích cụ thể nào đó. Do đó, câu hỏi tu từ về hình thức là một câu hỏi nhưng thực chất đó là câu phủ định có cảm xúc hay câu khẳng định.

Loại câu này thường được dùng nhiều trong các văn bản nghệ thuật, có tác dụng làm cho lời văn trở nên sinh động, đem lại cho người đọc những tưởng tượng lý thú. Trong cuộc sống hàng ngày, người ta bắt gặp câu hỏi tu từ được mọi người dùng trong giao tiếp với nhau.

Nói một cách ngắn gọn, câu hỏi tu từ không thực sự là câu hỏi, vì chúng không mong đợi câu trả lời. Chúng thực sự chỉ là những câu nói được phác họa dưới dạng câu hỏi: “Không phải công việc thiết kế của John rất sáng tạo sao?”

Mọi người sử dụng câu hỏi tu từ vì muốn thu hút người nghe – lôi kéo sự đồng thuận (“Có chứ và tôi thích làm việc với một đồng nghiệp sáng tạo”) – thay vì “nói” điều gì đó như: “Nam là một nhà thiết kế rất sáng tạo” (Họ có thể trả lời “Vậy thì sao?”).

Câu hỏi tu từ trở nên mạnh mẽ hơn nếu bạn sử dụng một chuỗi. “Đây chẳng phải là màn trình diễn tuyệt vời sao? Bạn thích cách chọn lựa màu sắc trong bức tranh này chứ? Không gian không thực sự tốt sao? Bạn có muốn chúng tôi trình bày thế này cho sản phẩm của chúng ta?”.

Đặc điểm của câu hỏi tu từ

Câu hỏi tu từ có những đặc điểm mà bạn cần ghi nhớ để phân biệt so với các dạng câu văn khác, cụ thể bao gồm:

† Câu hỏi tu từ được thể hiện với hình thức nghi vấn với một dấu hỏi ở cuối câu.

† Câu hỏi tu từ sẽ luôn ngầm ẩn một nội dung phán đoán phủ định hoặc khẳng định của người đặt câu hỏi.

† Người ta dùng câu hỏi tu từ nhằm mục đích khẳng định, nhấn mạnh ý mà mình muốn nói. Hoặc dùng câu hỏi tu từ theo cách ẩn dụ, nói lái đi để thể hiện ý kiến chê trách điều gì đó.

† Câu hỏi tu từ có chứa từ phủ định nhưng có nội dung khẳng định ngầm với mệnh đề tương ứng. Ngược lại, những câu không có từ phủ định nhưng nội dung lại ngầm thể hiện ý phủ định của mệnh đề tương ứng.

† Câu hỏi tu từ bao gồm câu hỏi tu từ có giá trị phủ định và câu hỏi  tu từ có giá trị phủ định.

Tóm lại, câu hỏi tu từ được sử dụng nhằm mang lại hiệu quả trực tiếp nếu người nghe hiểu. Nếu họ không hiểu, câu hỏi tu từ sẽ bị mất đi tác dụng của nó.

  Phân biệt câu hỏi tu từ với biện pháp tu từ

Nếu câu hỏi tu từ là câu hỏi được đặt ra nhằm mục đích nhấn mạnh vào hàm ý nhất định nào đó mà không đòi hỏi câu trả lời. Trong khi đó, biện pháp tu từ dùng trong văn nói và viết bằng cách sử dụng ngôn ngữ một cách đặc biệt, khác thường trong một đơn vị ngôn ngữ về từ, câu hay văn bản trong ngữ cảnh nhất định nhằm tăng sức gợi cảm, gợi hình cho diễn đạt, tạo ấn tượng với người đọc về một cảm xúc, một hình ảnh hay câu chuyện trong tác phẩm.

Biện pháp tu từ được người ta dùng nhằm mục đích tạo nên những giá trị biểu cảm, biểu đạt đặc biệt so với cách sử dụng ngôn ngữ thông thường. Bạn có thể tìm thấy biện pháp tu từ trong văn bản gồm biện pháp tu từ về từ và biện pháp tu từ về cú pháp.

Trong đó, biện pháp tu từ trong văn bản nghệ thuật được sử dụng rất đa dạng và phong phú. Những người nghệ sĩ của ngôn từ thường áp dụng các biện pháp tu từ trong văn bản để tăng tính nghệ thuật cho tác phẩm của mình, góp phần tạo nên dấu ấn cá nhân cho tác phẩm.

Biện pháp tu từ bao gồm biện pháp tu từ về cú pháp và biện pháp tu từ về từ với nhiều loại khác nhau.

Một số biện pháp tu từ về từ

Sau đây là các biện pháp tu từ về từ thường gặp:

† Biện pháp tu từ so sánh. So sánh là biện pháp đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để tăng sức gợi hình, gợi cảm cho biểu đạt. Ví dụ: Trẻ em như búp trên cành. Câu thơ trên so sánh trẻ em như búp trên cành. Vì trẻ em và búp trên cành là sự non nớt và cần được bao bọc, che chở và chăm sóc.

† Biện pháp tu từ nhân hóa. Phép tu từ nhân hóa là cách gọi hoặc miêu tả con vật, đồ vật, cây cối, hiện tượng thiên nhiên bằng những từ ngữ vẫn được dùng để gọi hoặc miêu tả con người. Làm cho chúng trở nên sinh động, hấp dẫn, gần gũi, sống động và có hồn hơn.

† Biện pháp tu từ ẩn dụ. Biện pháp tu từ ẩn dụ là phép tu từ gọi tên hiện tượng, sự vật này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có những nét tương đồng nhau nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho diễnđạt. Ẩn dụ cũng là một biện pháp so sánh dựa trên sự giống nhau về hình dáng, màu sắc, tính chất, chức năng của hai đối tượng tương đồng nhau.

† Biện pháp tu từ hoán dụ. Hoán dụ là biện pháp tu từ gọi tên hiện tượng, sự vật, khái niệm này bằng tên của một hiện tượng, sự vật khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm làm tăng tính gợi hình, gợi cảm cho diễn đạt.

† Biện pháp tu từ điệp ngữ. Điệp ngữ hay Điệp từ – là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp lại một hoặc nhiều lần một từ, một cụm từ hoặc cả câu trong một khổ thơ, một đoạn văn; rộng hơn là lặp lại trong một bài thơ hay một bài văn.

† Biện pháp tu từ nói quá. Nói quá là một biện pháp tu từ để phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, sự việc, hiện tượng, hành động. Tác dụng của nói quá nhằm mục đích nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm. Nói quá hay còn được gọi là nói khoa trương, nói phóng đại, thậm xưng, cường điệu, ngoa ngữ.

† Biện pháp tu từ nói giảm nói tránh. Nói giảm nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề; tránh thô tục, thiếu lịch sự.

† Biện pháp tu từ chơi chữ. Chơi chữ là cách biến hóa ngôn từ kết hợp tính nghệ thuật của người Việt. Nó được sử dụng phổ biến trong thơ ca chính thống và ca dao, tục ngữ gắn liền trong cuộc sống đời thường. Biện pháp tu từ này có tác dụng làm câu thơ, lời văn thêm phần dí dỏm, trào phúng và có tính giáo dục cao.

† Biện pháp tu từ tương phản. Biện pháp tu từ tương phản là cách cách sử dụng từ ngữ đối lập, trái ngược nhau để tăng hiệu quả diễn đạt, “Anh hùng đâu cứ phải mày râu”.

† Biện pháp tu từ điệp từ điệp ngữ. Điệp ngữ hay Điệp từ – là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp lại một hoặc nhiều lần một từ, một cụm từ hoặc cả câu trong một khổ thơ, một đoạn văn; rộng hơn là  lặp lại trong một bài thơ hay một bài văn.

Như vậy, biện pháp tu từ rất đa dạng so với câu hỏi tu từ và được sử dụng mang tính nghệ thuật cao trong các tác phẩm văn học làm gia tăng tính biểu đạt, biểu cảm cũng như tạo sự hấp dẫn cho các tác phẩm.

Phân biệt câu hỏi tu từ với câu hỏi thường

So với câu hỏi tu từ, câu hỏi thường là câu dùng để hỏi thông tin nhằm mục đích làm sáng tỏ một nội dung nào đó mà người hỏi chờ đợi câu trả lời từ người được hỏi. Do đó, trong câu nghi vấn sẽ gồm ít nhất 2 chủ thể là người hỏi và người được hỏi. Đó là câu hỏi trực tiếp, trong đó người hỏi nêu câu hỏi còn người được hỏi nghe câu hỏi và trả lời. Hoặc  là câu hỏi gián tiếp qua một công cụ nào đó như nêu câu hỏi qua thư và câu trả lời qua thư từ người được hỏi. Câu nghi vấn thường được dùng phổ biến trong cuộc sống hàng ngày.

Ngoài cách phân loại trên, dựa trên thang nhận thức Bloom chúng ta còn có thể phân loại thành những dạng câu hỏi sau:

Hình 2.2: 3 bậc đầu tiên của Bloom

Câu hỏi biết: Là dạng câu hỏi giúp học sinh tái hiện những gì đã biết, đã trải qua. Học sinh dựa vào trí nhớ để trả lời. Dạng này thường yêu cầu kể lại, liệt kê, mô tả, liên hệ, trình bày, cho biết, gọi tên…

Câu hỏi hiểu: Là dạng câu hỏi nhằm kiểm tra học sinh cách liên hệ, kết nối các dữ kiện, số liệu, các đặc điểm,… khi tiếp nhận thông tin. Dạng câu hỏi này thường yêu cầu giải thích, nêu ý chính, so sánh, tóm tắt, trình bày, mô tả vắn tắt, v.v.

Câu hỏi vận dụng: Là dạng câu hỏi nhằm kiểm tra khả năng áp dụng những thông tin, kiến thức đã thu được vào tình huống mới.

Câu hỏi phân tích: Là dạng câu hỏi nhằm kiểm tra khả năng phân tích nội dung vấn đề, từ đó tìm ra mối liên hệ. Vận dụng phối hợp những kiến thức đã học từ đó đưa ra cách giải quyết vấn đề hoặc chứng minh luận điểm, hoặc đi đến kết luận, hoặc đề xuất mang tính sáng tạo.

Câu hỏi đánh giá: Là dạng câu hỏi nhằm kiểm tra khả năng suy xét, chọn lọc, lựa chọn, quyết định, cân nhắc và phán đoán của học sinh trong việc nhận định, đánh giá các ý tưởng, sự kiện, hiện tượng,… dựa trên các tiêu chí đưa ra.

Câu hỏi tổng hợp: Là dạng câu hỏi thường yêu cầu sự đề xuất, sáng tạo, dự đoán, lên kế hoạch, tưởng tượng, xây dựng, thiết kế…

Sử dụng kỹ thuật đặt câu hỏi

Có thể bạn đã sử dụng tất cả những kỹ thuật đặt câu hỏi trên mỗi ngày ở công sở hay ở nhà. Tuy nhiên bằng cách áp dụng có chủ ý kỹ thuật thích hợp, bạn có thể lấy được thông tin, câu trả lời hay kết quả mình mong muốn thậm chí hiệu quả hơn nhiều.

Câu hỏi là một phương pháp hiệu quả để:

Học: Hỏi câu hỏi mở và đóng, và dùng câu hỏi khám phá.

Xây dựng mối quan hệ: Người ta thường trả lời khẳng định khi bạn hỏi về điều mà họ làm hoặc khi bạn hỏi ý kiến họ. Nếu bạn làm điều này với thái độ quả quyết “Hãy nói với tôi điều anh thích nhất khi làm việc ở đây”, bạn sẽ xây dựng và duy trì được một cuộc trò chuyện cởi mở.

Quản lý và đào tạo: Trong trường hợp này nên sử dụng câu hỏi tu từ và câu hỏi có định hướng để giúp mọi người suy nghĩ và đồng ý với hành động hoặc khóa học do bạn gợi ý: “Sẽ rất tuyệt nếu đạt thêm vài giấy chứng nhận chất lượng nữa phải không?”

Tránh hiểu nhầm: Sử dụng câu hỏi thăm dò để tìm kiếm thông tin chính xác, đặc biệt khi kết quả được đặt lên hàng đầu. Để chắc chắn tránh được việc nhảy ngay đến phần kết luật, hãy sử dụng phương pháp Thang kết luận (The ladder of Inference).

“Tản nhiệt” tình huống gay gắt: Bạn có thể làm dịu cơn giận của khách hàng hoặc đồng nghiệp bằng cách sử dụng câu hỏi hình nón để giúp họ đi vào chi tiết vấn đề khiến họ bất bình. Phương pháp này không những tách họ khỏi cảm xúc mà còn giúp bạn tìm ra được vài ưu điểm nho nhỏ đủ cho khách hàng thấy họ đang “thắng” và không còn cáu gắt nữa.

Thuyết phục người khác: Không ai thích bị lên lớp, tuy nhiên hỏi một chuỗi câu hỏi mở sẽ giúp họ chấp nhận các lý do đằng sau quan điểm của bạn. “Anh nghĩ thế nào về việc tập trung đội ngũ bán hàng lại trong nửa ngày để nâng cấp laptop của họ?”.

Những lưu ý khi đặt câu hỏi

Tất nhiên trong quá trình giao tiếp không tránh khỏi những câu hỏi ngớ ngẩn, những sai lầm khiến cho cuộc đối thoại đi theo hướng khác. Đây là một điều các bạn thật sự cần nên tránh. Sau đây là những sai lầm thường gặp nhất.

Thuyết trình thay vì đặt câu hỏi: Thay vì hỏi bạn lại đi sâu vào vấn đề như chính bạn trả lời luôn câu hỏi cho chính bạn.

Hỏi để hạ phẩm giá của người: Đó là trường hợp bạn biết chắc câu hỏi đó làm người đó không thể trả lời được do khác chuyên môn hoặc  câu hỏi quá tế nhị ảnh hưởng đến cuộc sống hay danh dự của họ.

Hỏi để khai thác thông tin, yếu điểm của đối thủ, từ đó áp đặt xoáy sâu vào những thông tin bất lợi đó. Điều này sẽ rất gây mất thiện cảm đối với người được hỏi.

Không tập trung lắng nghe câu trả lời vì bạn nghĩ chắc rằng bạn đã biết, điều này giống như bạn đang khinh thường đối tác vậy.

Hỏi những câu hỏi không phù hợp với đối tượng, không phù hợp với không gian, thời gian.

(Tháp câu hỏi Marquardt, 2004).

2.1. CÁC NGUYÊN TẮC ĐẶT CÂU HỎI

Trong các cuộc hội thoại, kỹ năng đặt câu hỏi không chỉ giúp thu thập thông tin mà còn là công cụ quan trọng để xây dựng mối quan hệ và thể hiện năng lực giao tiếp. Việc đặt câu hỏi đúng cách là nền tảng để thúc đẩy học hỏi, phát triển tư duy phản biện và tạo dựng sự tin tưởng. Như Harvard Business Review từng nhận định: “Một câu hỏi đúng lúc có thể mở ra những khả năng chưa từng được nghĩ tới” (Gregersen, 2018).

(1) Đặt câu hỏi dựa trên mức độ của mối quan hệ

Một trong những nguyên tắc quan trọng đầu tiên là cần xác định rõ mối quan hệ để lựa chọn phong cách và từ ngữ phù hợp khi đặt câu hỏi. Việc này vừa thể hiện sự tôn trọng vừa giúp người đối diện cởi mở hơn. Nhà nghiên cứu tâm lý học giao tiếp Nguyễn Thị Phương Hoa (2021) nhận xét: “Từ cách gọi tên đến cách hỏi đều có thể khiến mối quan hệ xích lại gần hoặc đẩy nhau ra xa.”

Chẳng hạn, trong môi trường công sở, khi hỏi ý kiến cấp trên, cần sử dụng từ ngữ nhã nhặn, ví dụ: “Anh/chị có thể chia sẻ thêm về quan điểm này không ạ?” Trong khi đó, với bạn bè thân thiết, phong cách đặt câu hỏi có thể tự nhiên hơn.

(2) Dựa trên nội dung, mục đích câu hỏi

Câu hỏi có thể là “câu hỏi đóng” nhằm xác định thông tin rõ ràng hoặc “câu hỏi mở” để khai thác sâu nội dung. Daniel Goleman, chuyên gia về trí tuệ cảm xúc, cho rằng: “Câu hỏi thông minh không phải để chứng minh bạn giỏi, mà để giúp người khác mở lòng” (Goleman, 2020).

Câu hỏi mở giúp tạo điều kiện cho đối phương bộc lộ suy nghĩ. Ví dụ: “Bạn nghĩ gì về việc áp dụng công nghệ mới trong nhóm của mình?” sẽ hiệu quả hơn câu hỏi đóng: “Bạn có đồng ý áp dụng công nghệ mới không?”

(3) Dùng ngôn từ, thái độ phù hợp

Lựa chọn từ ngữ phù hợp với trình độ, kinh nghiệm của người được hỏi là điều then chốt. Giáo sư Trần Hữu Đức của Đại học Quốc gia Hà Nội (2019) nhấn mạnh: “Cách bạn đặt câu hỏi chính là cách bạn thể hiện sự thấu cảm và văn hóa giao tiếp của mình.”

Đặc biệt, cần tránh đặt câu hỏi quá riêng tư, sỗ sàng hoặc dùng ngôn ngữ chuyên môn hóa quá mức. Ví dụ, thay vì hỏi: “Dự đoán của anh về diễn biến lãi suất ngắn hạn trong bối cảnh stagflation là gì?”, hãy hỏi: “Anh có thể chia sẻ nhận định về tình hình lãi suất trong giai đoạn hiện tại không?”

(4) Hỏi một cách văn minh, lịch sự

Nhiều nhà tâm lý học xã hội đã cảnh báo về “những câu hỏi xâm phạm đời tư” – là nguyên nhân hàng đầu làm đổ vỡ giao tiếp. “Không phải lúc nào sự quan tâm cũng được thể hiện bằng cách hỏi về những điều người khác không muốn nói” (Nguyễn Minh Thảo, 2020).

Theo khảo sát của Trường Đại học Stanford (2021): “Câu hỏi tốt nhất là câu hỏi có ích cho người được hỏi lẫn người hỏi, chứ không chỉ thỏa mãn sự tò mò cá nhân.” Do đó, tránh các câu như “Bao giờ lấy chồng?”, “Lương tháng bao nhiêu?” vì không chỉ gây khó xử mà còn làm giảm chất lượng mối quan hệ.

(5) Lắng nghe chân thành

Đặt câu hỏi mà không lắng nghe tương đương với việc hỏi cho có. Lắng nghe là một phần không thể thiếu trong kỹ năng hỏi – nó tạo cảm giác an toàn cho người trả lời, khuyến khích họ mở lòng. Theo Trường Đại học Yale (2023): “Một câu hỏi tốt đi liền với sự im lặng đúng lúc và ánh mắt biết lắng nghe.”

Từ điển Bách khoa Britannica (2020) định nghĩa “lắng nghe chủ động” là: “Sự hiện diện toàn tâm của người hỏi, nơi mọi từ ngữ, ánh mắt và hành vi đều mang ý nghĩa khích lệ người đối diện bày tỏ.”

Đặng Hoàng Giang (2021) – tác giả chuyên viết về chủ đề thấu cảm – nhấn mạnh: “Người hỏi hay là người không cần nói nhiều, mà biết dừng lại để cho người khác có cơ hội nói thật.”

2.2.  QUY TRÌNH ĐẶT CÂU HỎI ĐẠT HIỆU QUẢ

• Các bước chuẩn bị cho việc đặt câu hỏi

Các bước chuẩn bị được hiểu là cách bạn dẫn dắt một cuộc đối thoại bằng những câu hỏi mang lại không khí tích cực giúp duy trì cuộc nói chuyện và đảm bảo mạch câu chuyện theo dự kiến.

Lên kế hoạch: Trước bất kỳ một câu hỏi nào, bạn cũng cần có kế hoạch cụ thể xem mình hỏi với mục đích gì và hỏi thông tin chính là gì  để tránh câu hỏi đi lạc đề khiến người nghe khó hiểu.

Đặt câu hỏi: Kỹ năng đặt câu hỏi trong giao tiếp khác với kỹ năng đặt câu hỏi trong phỏng vấn nhưng dù là trong trường hợp nào thì bạn cũng cần đưa ra những vấn đề mới, có tính sáng tạo và đúng theo mạch câu chuyện. Bạn cần tránh lặp lại những thông tin đã nói ở trên và tránh đưa ra nhiều câu hỏi cùng một lúc khiến người nghe bị rối.

Lắng nghe và chia sẻ: Việc lắng nghe và chia sẻ những thông tin của mọi người giúp bạn làm chủ được tình huống và tạo thuận lợi cho việc đưa ra các câu hỏi phù hợp với hoàn cảnh của câu chuyện đang tiếp diễn.

Sử dụng kỹ thuật đặt câu hỏi

Có thể bạn đã sử dụng tất cả kỹ thuật đặt  câu hỏi trên trong cuộc sống hàng ngày, tại nơi làm việc và ở nhà. Nhưng khi được áp dụng một cách có ý thức, thích hợp, bạn có thể thu thập thông tin, phản hồi hay kết quả mình muốn hiệu quả hơn.

Đặt câu hỏi là một cách mạnh mẽ để:

Học hỏi: Đặt câu hỏi mở và đóng và sử dụng câu hỏi thăm dò.

Xây dựng mối quan hệ: Mọi người thường phản hồi tích cực nếu bạn hỏi về những việc họ làm, ý kiến của họ. Nếu thực hiện điều này theo cách khẳng định “Hãy nói với tôi điều bạn thích nhất khi làm việc ở đây”, bạn có thể xây dựng và duy trì cuộc đối thoại cởi mở.

Quản lý và huấn luyện: Câu hỏi tu từ và câu hỏi dẫn dắt rất hữu ích. Chúng giúp mọi người phản ánh và cam kết làm theo hành động mà bạn đã đề xuất: “Có thêm bằng cấp không tuyệt sao?”.

Tránh hiểu nhầm: Sử dụng câu hỏi thăm dò để tìm kiếm sự rõ ràng, đặc biệt khi hậu quả là đáng kể. Và để đảm bảo tránh kết luận vội vàng, bạn có thể sử dụng công cụ Nấc thang suy luận.

Loại bỏ tình huống nóng giận: Bạn có thể khiến khách hàng, đồng nghiệp đang tức giận bình tĩnh bằng cách sử dụng câu hỏi phễu, khiến phàn nàn của họ trở nên chi tiết hơn. Điều này không chỉ làm họ phân tâm khỏi cảm xúc của mình, mà còn giúp bạn nhận ra một thực tế nhỏ mình có thể làm, đủ để khiến họ cảm thấy “chiến thắng” một cái gì đó và không còn tức giận nữa.

Thuyết phục mọi người:  Không ai thích bị dạy bảo, nhưng đặt ra một loạt câu hỏi mở giúp người khác nắm được lý do đằng sau quan điểm của bạn. “Bạn nghĩ gì về việc đưa đội bán hàng đi nâng cấp laptop nửa ngày?”.

Đảm bảo bạn cho người nghe đủ thời gian để phản hồi. Có thể gồm cả thời gian suy nghĩ trước khi trả lời, do đó, đừng chỉ diễn giải tạm dừng là “Không bình luận” và tiếp tục.

Kết hợp đặt câu hỏi và lắng nghe để hiểu được ý mọi người và câu  trả lời của họ.

Ngôn ngữ cơ thể và giọng điệu của bạn cũng tác động không nhỏ tới câu trả lời mà bạn nhận được khi đặt câu hỏi.

2.2.2.  Quy trình đặt câu hỏi

Trong kỹ thuật đặt câu hỏi giảng viên cũng cần phải nắm rõ quy trình để đưa ra câu hỏi phù hợp đúng thời điểm.

Bước 1. Chuẩn bị câu hỏi: xác định nội dung & ý chính của nội dung học tập, hỏi về những gì, hỏi để làm gì

Bước 2. Đối chiếu và thích ứng các câu hỏi với đặc điểm và trình độ khác nhau của đối tượng. Câu hỏi cần đáp ứng các yếu tố sau:

† Tính minh bạch, rõ ràng: Câu hỏi đơn giản, ngắn gọn không đánh đố.

† Tính thách thức. Câu hỏi không nên quá dễ mà đòi hỏi học sinh phải suy nghĩ và nỗ lực nhất định khi đưa ra câu trả lời. Đồng thời phải làm cho học sinh cảm thấy hãnh diện và thỏa mãn khi trả lời đúng.

† Tính định hướng: Câu hỏi phải hướng đến số đông. Câu hỏi phải gây được phản ứng ở nhiều học sinh; ai cũng cảm thấy mình có trách nhiệm trả lời, phải suy nghĩ; do đó tạo được không khí học tập sôi nổi.

† Tính vừa sức: đây là nguyên tắc quan trọng và là yêu cầu chung  cho mọi phương pháp dạy học. Câu hỏi phải nằm trong giới hạn của khả năng tri giác thông tin, ngôn ngữ, ý trong câu; kinh nghiệm cảm nhận các tình huống giao tiếp, năng lực tư duy, tưởng tượng; khả năng diễn đạt của học sinh.

† Tính linh hoạt. Câu hỏi cần tổng hợp về kiểu loại, về độ khó, về tính đối tượng. Chọn thời điểm thích hợp để hỏi (tình huống cụ thể) để dạy học đạt hiệu quả cao.

Bước 3. Lựa chọn ngôn từ diễn đạt phù hợp khi đặt câu hỏi

Câu hỏi đưa ra càng ngắn gọn, ít từ, ít mệnh đề, ít cấu trúc, ít thuật ngữ mới lạ càng tốt.

Bước 4. Khích lệ đối tượng tư duy để trả lời câu hỏi

Khi đặt câu hỏi, không nên quá dễ, không có tác dụng khích lệ học sinh. Diễn thuyết cũng không nên thừa nhận câu trả lời của đối tượng một cách dễ dãi. Đối với những câu hỏi khó, giảng viên cần chuẩn bị kỹ để chủ động giải quyết các tình huống bất ngờ.

Bước 5. Duy trì tiến trình hỏi – đáp bằng câu hỏi bổ trợ, mở rộng.

Bước 6. Đánh giá và thu thập thông tin phản hồi về quá trình trao đổi. Các câu hỏi cần tập trung vào nội dung chính yếu, cơ bản của chủ đề thảo luận; nhất là những yếu tố khái niệm và ứng dụng.

2.3.KỸ NĂNG VÀ CÁC CHIẾN LƯỢC ĐẶT CÂU HỎI

• Kỹ năng đặt câu hỏi

Đặt câu hỏi là một nghệ thuật

Tại sao đặt câu hỏi là một nghệ thuật, người đặt câu hỏi là người nghệ sĩ. Bạn đã biết về SPIN chưa? SPIN là nghệ thuật đặt những câu hỏi cần thiết theo một trình tự nhất định nhằm mục đích đẩy nhanh tiến trình ra quyết định mua hàng mà không gây sức ép cho khách hàng. “Nghệ thuật” này do Neil Rackham – Nhà sáng lập, Chủ tịch và CEO của Công ty Nghiên cứu và Tư vấn quốc tế Huthwaite sáng tạo ra.

Để đưa ra quy trình SPIN, Neil Rackham đã phải quan sát hành vi của những người bán hàng đã thành công trong những thương vụ lớn trong nhiều năm. Neil Rackham là người đã tìm ra mô hình – tổng kết nghiên cứu thực nghiệm dựa trên 35.000 cuộc gọi bởi các chuyên gia hàng đầu với đối tượng là các thương vụ B2B được tài trợ bởi IBM, Xerox… SPIN tìm ra nghệ thuật đặt câu hỏi không phải là một quy trình, mà là hệ thống cách đặt câu hỏi đúng các câu hỏi như sau:

• Câu hỏi tình hình (Situation Questions): Tìm hiểu thông tin, thăm dò tình hình hiện tại của khách hàng, hình thành ngữ cảnh.
• Câu hỏi vấn đề (Problem Questions): Hỏi về những vấn đề khó khăn, thách thức hiện tại.
• Câu hỏi gợi ý (Implication Questions): Từ vấn đề nhỏ, khách hàng sẽ nhận ra vấn đề lớn (hậu quả).
• Câu hỏi định hướng (Need-payoff Questions): Tập trung vào giải pháp để giải quyết vấn đề.

SPIN luôn là công cụ hữu hiệu của những “người nghệ sĩ” bán hàng xuất sắc. Đó là nghệ thuật mà chúng ta luôn phải ghi nhớ và thực hành để có thể biến lời mình muốn nói thành lời khách hàng sẽ nói. Các bạn hoàn toàn có thể ứng dụng SPIN vào công việc tư vấn của mình. Sau đây, chúng tôi đưa ra một số mẫu câu hỏi ứng dụng kỹ năng SPIN dùng trong nhân viên kinh doanh để chúng ta cùng tham khảo:

Thu thập thông tin bằng câu hỏi tình hình

Thông tin sơ bộ có thể đến từ việc hỏi trực tiếp khách hàng, trong hợp đồng, các bản báo cáo, hoặc bất cứ một tài liệu cần thiết nào khác. Cần phải lưu ý rằng, trong các cuộc nói chuyện trực tiếp, bạn cần phải cẩn trọng khi sử dụng những câu hỏi tình hình. Đặt quá nhiều câu hỏi có thể tạo cho khách hàng cảm giác buồn chán, dị ứng thậm chí là phản kháng.

Ví dụ, nếu bạn làm trong lĩnh vực bất động sản. Trong một giao dịch, bạn có thể đặt câu hỏi như sau:

† Anh/chị sống ở đây lâu chưa?

† Anh/chị đã mua căn hộ/ nhà bao giờ chưa?

† Diện tích như thế nào là phù hợp với anh/chị?

† Anh/chị muốn chọn hướng nào?

Sau khi đã nắm chắc được tình hình, bạn cần sử dụng dạng câu hỏi tiếp theo: câu hỏi vấn đề.

Tìm kiếm vấn đề bằng các câu hỏi vấn đề

Trong ví dụ ở trên, để làm rõ vấn đề thực sự mà khách hàng đang gặp phải, bạn cần sử dụng các câu hỏi vấn đề như:

† Ngôi nhà hiện nay làm anh/ chị khó chịu ở điểm nào?

† Điểm nào của ngôi nhà hiện nay làm anh chị khó chịu nhất?

† Vì sao anh chị lại muốn chọn căn hộ/ nhà ở khu này?

Không phải khách hàng nào cũng sẵn sàng chia sẻ với nhân viên kinh doanh những vấn đề của mình. Để đạt được điều này, bạn cần phải biết cách gây thiện cảm với khách hàng ngay từ đầu cuộc nói chuyện. Trong bất cứ khoảnh khắc nào của cuộc hội thoại, nếu xuất hiện thông tin rằng có vấn đề tồn tại, thì bạn phải lập tức đưa ra câu hỏi gợi ý.

Đưa ra câu hỏi gợi ý

Sau khi xác định rõ nhu cầu thực sự của khách hàng, bạn cần tạo ra cho khách hàng nhận thức rõ ràng rằng: vấn đề nghiêm trọng đến nỗi có thể ảnh hưởng đến khách hàng trong tương lai, hoặc tương lai của khách hàng sẽ thật tồi tệ nếu không giải quyết vấn đề ngay. Với sự trợ giúp của các câu hỏi gợi ý, nhân viên kinh doanh buộc khách hàng cảm thấy sự khủng khiếp của những hậu quả. Bạn có thể đưa ra câu hỏi gợi ý cho trường hợp trên như sau:

† Anh/chị thử nghĩ xem, nếu còn tiếp tục sống chung với hàng xóm ồn ào, thì con anh/chị có thể sẽ phải gánh chịu những hậu quả nào?

† Con anh/chị xứng đáng được ở một môi trường tốt hơn, em giúp anh chị tìm một nơi yên tĩnh hơn nhé?

Có nghĩa, bạn giúp khách hàng liên hệ đến những hậu quả tức thời nếu vấn đề không được giải quyết.

Chốt vấn đề bằng các câu hỏi định hướng

Cuối cùng, khi khách hàng nhận thấy toàn bộ “thảm họa” trong vấn đề của mình, bằng một loạt các câu hỏi định hướng, bạn cần gợi ý để khách hàng phải tự nói về những ưu điểm và lợi ích của giao dịch này. Lấy ví dụ về vụ mua bán bất động sản ở trên, bạn có thể hỏi:

† Căn hộ/ nhà ở vị trí này có giải quyết được những vấn đề của anh/ chị không?

Nói chung, số lượng câu hỏi SPIN phụ thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Sẽ không thông minh nếu đưa ra các câu hỏi tình hình khi khách hàng cảm thấy khó chịu vì bị soi mói.

Những kỹ năng cảm nhận tinh thế, làm cho khách hàng thấy thoải mái nhất, chỉ có thể có được cùng với kinh nghiệm và thời gian.

Với một nhân viên kinh doanh chuyên nghiệp, câu hỏi cần đưa ra được những lời khuyên có giá trị và bổ ích, đặt các câu hỏi đúng và trúng. Một vài lưu ý khi bạn sử dụng SPIN để đặt câu hỏi trong kinh doanh:

Luôn chủ động: Trong giao tiếp với khách hàng, bạn cần phải là người biết chủ động lắng nghe, chủ động đưa ra những câu hỏi thích hợp, đúng thời điểm.

Hạn chế hỏi khách hàng có hay không. Hãy hỏi tại sao và như thế nào nhiều hơn. Nguyên tắc khi đặt câu hỏi, điều cốt yếu là bạn để khách hàng được kể, câu trả lời có thể chưa rõ ràng nhưng bạn dễ dàng mở rộng câu chuyện để khai thác. Câu hỏi có không là những câu hỏi mang tính chất đóng. Tính chất đóng làm khách hàng khó “thổ lộ” nhiều hơn với bạn. Với những câu hỏi mở, nó làm cho bạn có thể mở rộng để khai thác được nội dung khác.

Đặt những câu hỏi xuất phát từ lợi ích để xác định xem khách hàng có cần hoặc muốn các đặc tính tạo ra lợi ích đó hay không? Hỏi những câu liên quan tới các tình huống phản đối mà bạn thường gặp. Hoặc là bạn không gặp phải sự phản đối nào hoặc câu trả lời sẽ giúp bạn biết chính xác nên định vị sản phẩm của mình thế nào trong giai đoạn áp dụng. Để từ đó bạn có thể giải quyết các vấn đề một cách thẳng thắn và trung thực.

Học cách đánh giá để có thể đưa ra câu trả lời hoặc câu hỏi trong giao tiếp. Bạn cần phải thể hiện mình là một nhân viên tâm lý với khách hàng, có thể hiểu được tâm lý khách hàng. Để đạt được điều này thì ngoài khả năng của bản thân, bạn cần phải luyện tập và quan sát rất nhiều. Học cách để loại trừ những khả năng có thể trong câu trả lời của khách hàng, định hướng và hướng dẫn khách hàng theo con đường mà bạn nghĩ rằng vừa tạo thuận lợi tốt nhất cho họ nhưng cũng mang lại lợi ích cho công ty.

Một điều tối kị quan trọng trong nghệ thuật đặt câu hỏi với khách hàng là không gây sức ép. Việc gây sức ép đối với khách hàng không phải là cách xử sự thông minh trong bán hàng. Tuy nhiên, nếu biết sử dụng sức ép đúng thời điểm sẽ giúp đẩy nhanh tiến độ khiến khách hàng đi đến quyết định mua hàng.

Nếu đặt quá nhiều câu hỏi không đúng trọng tâm và phù hợp với đối tượng rất dễ gây tâm lý khó chịu cho khách hàng, phản tác dụng gây tâm lý nghi ngờ và kết thúc giao dịch nhanh chóng

Việc luyện tập đưa ra câu hỏi SPIN rất quan trọng, cùng với đó là việc nắm bắt chắc tâm lý khách hàng trong các hoàn cảnh.

Nhưng hãy luôn nhớ một điều: “Không ai chuẩn bị để thất bại, chỉ có những người thất bại vì không chuẩn bị”. Hãy chuẩn bị thật kỹ những kịch bản cần thiết trước khi đến gặp khách hàng, để tránh “tái phát” căn bệnh nói nhiều, nói không mục tiêu,…

SPIN nghệ thuật đặt câu hỏi nhằm khơi gợi nhu cầu của khách hàng, đỉnh cao của nghệ thuật kinh doanh là phải biết đặt câu hỏi đúng. Bạn có biết sức mạnh của đặt câu hỏi đúng, khi bạn đặt một câu hỏi đúng bạn có thể biến một sự thất thế thành vượt trội. Khi đang tranh cãi việc đặt câu hỏi đúng có thể giải quyết mọi vấn đề, khiến cho đối phương lúng túng, thái độ thể hiện ra bên ngoài khi nhận được một câu hỏi khó đôi khi cũng là cách để chúng ta đánh giá được một người. Bạn muốn mình được nhớ đến vì điều gì? Câu hỏi đúng. Điểm chung của những bậc thầy về đào tạo nhân tài nằm ở khả năng dạy học trò của họ rằng, “Đừng học máy móc”; “Hãy đặt câu hỏi và tự đưa ra câu trả lời cho chính mình”. Nếu suy luận theo hướng đó, thì khi “lên lớp” người khác, đồng thời ta cũng đang cướp đi cơ hội được “tự nhận thức” của họ? Carlos Ghosn – Chủ tịch kiêm CEO của Tập đoàn Nissan từng nói: “Hãy xem trọng một câu hỏi đúng hơn một câu trả lời đúng”.

2.3.2.  Kỹ năng giải quyết vấn đề với 5 câu hỏi tại sao (5 whys)

Giải quyết vấn đề là một trong những kỹ năng tối thiểu cần thiết của bất kì nhà quản trị nào. Và để giải quyết vấn đề một cách triệt để, bước đầu tiên cũng là bước quan trọng nhất: xác định đúng vấn đề.

Sakichi Toyoda, cha đẻ của nền công nghiệp Nhật Bản đã phát triển kĩ thuật 5 câu hỏi tại sao (5 whys) và áp dụng ở các nhà máy của Toyota từ năm 1930, kĩ thuật này giúp ích trong việc giải quyết vấn đề. Kĩ thuật 5 whys của ông ấy bắt đầu trở nên phổ biến từ những năm 1970, và Toyota vẫn đang dùng kĩ thuật này để giải quyết vấn đề.

Kĩ thuật 5 whys là một kĩ thuật đơn giản dùng để giải quyết vấn đề, giúp người sử dụng nhanh chóng tìm ra nguyên nhân gốc rễ thật sự bằng cách đặt ra những câu hỏi tại sao. Lấy một ví dụ về ưu điểm của kĩ thuật 5 whys như sau: “Bạn thường xuyên đi muộn vào mỗi buổi sáng, và bạn bị sếp khiển trách, do đó bạn tìm cách để mình có thể đi làm sớm hơn”, nếu không áp dụng 5 whys, thường giải pháp được đưa ra ngay lập tức sẽ là: “Vậy thì từ ngày mai mình sẽ đặt đồng hồ sớm hơn để có thể đi làm đúng giờ”. Nhưng nếu bạn đặt câu hỏi 5 whys thì giải pháp sẽ thay đổi theo một hướng khác.

Hãy cùng đặt 5 câu hỏi tại sao và trả lời để tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.

Tại sao bạn thường xuyên đi làm muộn?

Trả lời: Bởi vì tôi không thể dậy sớm để đi làm vào mỗi buổi sáng. Tại sao bạn lại không thể dậy sớm để đi làm vào mỗi buổi sáng? Trả lời: Bởi vì tôi thích ngủ hơn là đi làm.

Tại sao bạn lại không thích đi làm?

Trả lời: Bởi vì công việc tôi đang làm không dùng những kỹ năng tốt nhất mà tôi có.

Tại sao bạn lại gắn bó với công việc này khi nó không đòi hỏi những kỹ năng tốt nhất của bạn?

Trả lời: Bởi vì tôi đã bỏ thời gian ra để học những kỹ năng được yêu cầu trong công việc này, mặc dù tôi không thích nó lắm.

Tại sao bạn lại quan tâm học những kỹ năng đó mặc dù bạn không thích lĩnh vực ấy?

Trả lời: Bởi vì tôi sợ phải thừa nhận với gia đình và bạn bè rằng tôi đã sai lầm khi chọn công việc này.

Kết luận: Sau 5 câu hỏi nguyên nhân gốc rễ đã được hé mở “Bạn thường xuyên đi muộn bởi vì bạn chọn sai sự nghiệp” và từ đó cũng dễ dàng đưa ra những giải pháp cụ thể.

Ví dụ thứ 2: Vợ chồng bạn thường xuyên đi làm về muộn và không có thời gian ăn tối với con? Con bạn thường xuyên ăn tối cùng người giúp việc hoặc ông bà và bạn muốn thay đổi điều này vì những bữa tối gia đình cùng nhau rất tốt cho sự phát triển tâm sinh lí của con bạn, vì vậy bạn thử đặt 5 câu hỏi tại sao và trả lời nó để có thể tìm ra nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.

Tại sao vợ chồng bạn lại không ăn tối với các con? Trả lời: Bởi vì chúng tôi luôn về nhà muộn hơn dự định. Tại sao bạn lại về nhà muộn hơn dự định?

Trả lời: Bởi vì chúng tôi có rất nhiều việc phải làm vào cuối ngày  làm việc, và vì vậy chúng tôi không thể về đúng giờ.

Tại sao bạn lại có nhiều việc để làm vào cuối ngày làm việc?

Trả lời: Bởi vì mỗi ngày, chúng tôi đều có ý định đến sớm để sắp xếp công việc, nhưng chúng tôi lại thường xuyên đến muộn và sau đó tham gia luôn vào một cuộc họp nào đó.

Vậy, tại sao bạn lại luôn đến làm muộn vào buổi sáng?

Trả lời: Chúng tôi luôn mong muốn đi làm đúng giờ, nhưng chúng  tôi thường xuyên mất hơn 20 phút so với bình thường để chuẩn bị cho  các con của tôi đến trường.

Tại sao bạn lại mất nhiều hơn 20 phút để chuẩn bị cho các con của bạn đến trường?

Trả lời: Bởi vì chúng tôi đã mất khá nhiều thời gian để chuẩn bị quần áo cho con vào mỗi buổi sáng.

Kết luận: Sau khi đã đặt và trả lời 5 câu hỏi tại sao, bạn cũng đã thấy được vấn đề thực sự mà bạn gặp phải và cũng có hướng đề giải quyết vấn đề này. Một trong những giải pháp đó là bạn và con bạn hãy chuẩn bị quần áo sẵn sàng từ tối hôm trước.

v Khi nào bạn nên sử dụng 5 whys?

Sử dụng 5 whys khi xử lý sự cố, cải thiện chất lượng, và giải quyết vấn đề, nhưng nó được sử dụng hiệu quả khi giải quyết những vấn đề có độ khó trung bình.

Đây là một kĩ thuật đơn giản, nhưng nó có thể giúp bạn tìm ra gốc rễ vấn đề nhanh, vì vậy khi gặp vấn đề bạn hãy thử phương pháp 5 whys này trước khi đi sâu hơn với những phương pháp khác như sử dụng biểu đồ xương cá Fishbone.

Bạn có thể sử dụng 5 whys khi giải quyết vấn đề cùng với nhóm hoặc một mình.

v Sử dụng 5 whys như thế nào?

Cách sử dụng phương pháp 5 why này chính là bắt đầu từ kết quả cuối cùng, hãy đặt câu hỏi với nó và suy ngược lại để tìm nguyên nhân gốc rễ. Đây là một phương pháp dễ sử dụng và mang lại hiệu quả cao, nhằm xử lý tình huống, giải quyết các vấn đề và đưa ra cách giải quyết tốt nhất.

Bước 1: Thành lập một nhóm để cùng giải quyết vấn đề. Nhóm được thành lập sẽ gồm những người hiểu được chi tiết vấn đề đang gặp phải. Đề cử một người là người điều phối, người này sẽ giúp nhóm theo sát mục đích tìm ra gốc rễ vấn đề.

Bước 2: Định nghĩa vấn đề

Nhìn nhận lại vấn đề và xác minh việc cần giải quyết trước khi bắt tay vào việc trả lời các câu hỏi tại sao. Hãy quan sát vấn đề đang hoạt động. Đưa vấn đề cần giải quyết ra với cả nhóm, giải thích cụ thể vấn đề gặp phải.

Bước 3: Đặt câu hỏi “Tại sao” đầu tiên

Hỏi nhóm của bạn tại sao vấn đề lại xảy ra. (Ví dụ: “Tại sao nhóm A không đáp ứng mục tiêu thời gian phản hồi?”.

Bước 4: Hỏi “Tại sao?” Bốn lần khác

Khi hỏi “tại sao” không tạo ra phản hồi hữu ích hơn và bạn không thể đi xa hơn được nữa, tức là chúng ta đã gần tiếp cận bản chất của nguyên nhân gốc rễ. Một biện pháp đối phó thích hợp hoặc thay đổi quy trình sau đó sẽ trở nên rõ ràng. Tiếp tục đặt 4 câu hỏi “Tại sao” cho đến khi bạn tìm ra được vấn đề gốc rễ.

Bước 5: Giải quyết nguyên nhân gốc rễ

Bây giờ đã xác định được ít nhất một nguyên nhân thực sự, cần thảo luận và đồng ý những biện pháp chống lại sẽ ngăn không cho vấn đề lặp lại.

Quy tắc khi cùng giải quyết vấn đề với kĩ thuật 5 câu hỏi tại sao:

† Sử dụng giấy hoặc bảng thay vì máy tính.

† Viết vấn đề cần giải quyết ra giấy và đảm bảo rằng mọi người đều hiểu nó.

† Chú ý đến logic của mối quan hệ nguyên nhân và kết quả.

† Hãy tin chắc rằng nguyên nhân gốc rễ chắc chắn dẫn đến sai lầm/ vấn đề bằng cách đảo ngược các câu được tạo ra.

† Cố gắng đưa ra những câu trả lời tóm lược.

† Hãy tìm nguyên nhân từng bước một. Đừng nhảy ngay đến kết luận.

† Đánh giá quá trình, không phải con người.

† Không bao giờ đổ lỗi cho “lỗi của con người”, “lỗi do không chú ý”, “do một người khác”.

† Tôn trọng và tin cậy người khác trong nhóm.

† Đặt câu hỏi “Tại sao?” cho đến khi nguyên nhân gốc được xác định.

v Lợi ích của việc sử dụng 5 whys

Giúp tìm ra vấn đề của con người.

Theo Taiichi Ohno khi chúng ta lặp lại câu hỏi tại sao 5 lần, thì không những vấn đề gốc rễ được tìm ra mà giải pháp cũng trở lên rõ ràng hơn. Bởi vì chúng ta cố gắng tìm và giải quyết vấn đề cốt lõi, nên sẽ ngăn chặn được vấn đề tiếp tục xảy ra trong tương lai. Một khi tìm được nguyên nhân gốc rễ, việc sửa, làm lại hay rà soát trong phạm vi được khoanh vùng sẽ tiết kiệm hơn rất nhiều so với việc làm lại tất cả. Nói

cách khác, tiết kiệm chi phí cho tổ chức nhờ ngăn chặn rủi ro phát sinh vấn đề tương tự.

Ví dụ: Server bị lỗi.

Tại sao: Bởi vì một API mới vừa được đưa lên server.

Tại sao: Bởi vì chúng ta đưa ra một tính năng mới, tính năng này đã sử dụng API đó sai cách.

Tại sao: Bởi vì chúng ta có một kĩ sư mới gia nhập nhóm, và anh ta đã không biết sử dụng API đó đúng cách.

Tại sao: Bởi vì kĩ sư mới vào đã không được đào tạo.

Tại sao: Bởi vì quản lý của chúng ta không tin tưởng vào việc đào tạo. Như vậy vấn đề con người ở đây đó là: “Kĩ sư đã không được đào tạo”.

Ngăn chặn vấn đề tiếp tục xảy ra.

Bởi vì chúng ta cố gắng tìm và giải quyết vấn đề cốt lõi, nên sẽ ngăn chặn được vấn đề tiếp tục xảy ra trong tương lai.

2.3.3. Các chiến lược đặt câu hỏi

Muốn tiến xa hơn trong học tập và phát triển bản thân, mỗi cá nhân cần nắm chắc các chiến lược tư duy, trong đó việc đặt câu hỏi đóng vai trò nền tảng. Thường xuyên đặt câu hỏi không chỉ giúp chúng ta đánh giá mức độ hiểu biết hiện tại mà còn là công cụ để điều chỉnh cách tiếp cận, từ đó tối ưu hóa hiệu quả học tập và làm việc. Việc đặt câu hỏi là khởi đầu cho tư duy phản biện, khám phá chiều sâu của vấn đề và mở rộng tầm nhìn.

Theo nhà báo Charles Duhigg (2024), “Đặt một câu hỏi sâu sắc nên giống như chia sẻ. Nó nên mang lại cảm giác rằng chúng ta đang tiết lộ điều gì đó về bản thân khi đặt một câu hỏi sâu sắc”. Quan điểm này chỉ ra rằng câu hỏi tốt không đơn thuần là để tìm kiếm câu trả lời, mà còn thể hiện chiều sâu nhận thức và sự sẵn sàng kết nối của người hỏi. Trong bối cảnh học thuật hay công việc, một câu hỏi có chiều sâu có thể thúc đẩy sự tương tác hiệu quả, khơi gợi sự tham gia tích cực và xây dựng môi trường học tập dựa trên sự tôn trọng và thấu hiểu lẫn nhau.

Ở góc độ văn hóa truyền thống, tục ngữ Việt Nam có câu: “Muốn biết phải hỏi, muốn giỏi phải học” (Kênh Tuyển Sinh, 2016). Tư tưởng dân gian này phản ánh đúng tinh thần học tập chủ động – nơi việc đặt câu hỏi là cầu nối thiết yếu dẫn đến tri thức. Những người không ngại hỏi là những người sẵn sàng vượt khỏi vùng an toàn để mở rộng hiểu biết. Đặt câu hỏi không chỉ giúp người học hiểu vấn đề sâu hơn mà còn thể hiện tinh thần cầu tiến và khiêm tốn trong học tập.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy không phải ai cũng dễ dàng đặt câu hỏi. Rào cản lớn nhất thường là sự ngại ngùng hoặc sợ bị đánh giá. Một lời khuyên đơn giản nhưng sâu sắc được chia sẻ trên nền tảng giáo dục là: “Đừng ngại ngùng khi đặt câu hỏi. Xấu hổ một phút nhưng có kiến thức là cả đời” (MITC, 2023). Câu nói này không chỉ có giá trị khích lệ tinh thần mà còn là một chiến lược vượt qua nỗi sợ bị đánh giá – yếu tố cản trở đáng kể sự phát triển năng lực học tập, đặc biệt ở người trẻ.

Thêm vào đó, đặt câu hỏi còn duy trì và nuôi dưỡng sự tò mò – một đặc điểm quan trọng của người học suốt đời. Nhà vật lý học lừng danh Stephen Hawking (2017) từng nói: “Có rất nhiều thứ tôi muốn thực hiện. Tôi ghét lãng phí thời gian”. Ở đây, sự tò mò và động lực tìm hiểu chính là động lực thôi thúc ông không ngừng đặt câu hỏi và tìm kiếm câu trả lời để khai phá các giới hạn của nhận thức nhân loại. Câu nói của Hawking nhấn mạnh rằng sự tò mò chính là động lực lớn nhất để không ngừng học hỏi và phát triển, và mỗi câu hỏi đều là một cơ hội mở rộng thế giới quan.

Cuối cùng, việc đặt câu hỏi cần đi kèm với thái độ lắng nghe chân thành và trung thực trong giao tiếp. Nhà văn Roy T. Bennett (2015) khuyên: “Hãy lắng nghe với sự tò mò. Nói với sự trung thực. Hành động với sự chính trực”. Câu hỏi không có giá trị nếu không đi kèm sự tôn trọng câu trả lời và ý định thực sự muốn hiểu. Đây là yếu tố quan trọng trong phát triển kỹ năng giao tiếp hiệu quả và tạo lập các mối quan hệ học tập, làm việc tích cực, bền vững.

Tóm lại, chiến lược đặt câu hỏi là một phần không thể thiếu trong quá trình học tập và phát triển bản thân. Câu hỏi đúng lúc, đúng cách không chỉ mang lại kiến thức mà còn khơi gợi tư duy phản biện, khích lệ sự sáng tạo, và quan trọng hơn, tạo dựng văn hóa học tập cởi mở, chân thành và tiến bộ.

Chiến lược đặt câu hỏi và trả lời cho nhà tuyển dụng   Chiến lược đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng

Phỏng vấn là quá trình tiếp xúc và trao đổi trực tiếp (gặp mặt) hoặc

gián tiếp (qua điện thoại) (hay nói cụ thể hơn là quá trình hỏi và trả lời) giữa nhà tuyển dụng và ứng viên, mục đích của nhà tuyển dụng là tìm ra người phù hợp với vị trí công việc trong công ty, doanh nghiệp.

Các kiểu phỏng vấn nào thường gặp

Sau khi đã hiểu rõ khái niệm phỏng vấn là gì, tầm quan trọng của việc phỏng vấn là gì; và tùy thuộc vào qui mô của công ty mà bạn phải trải qua nhiều hay ít vòng phỏng vấn, dưới đây chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các kiểu phỏng vấn mà nhà tuyển dụng thường áp dụng:

Phỏng vấn năng lực là gì?

Nhà tuyển dụng (NTD) xác định xem các ứng viên của họ có đủ kinh nghiệm và kỹ năng để đảm đương vị trí công việc mà họ đang tuyển hay không. NTD sẽ thường đưa cho ứng viên các câu hỏi như: “Bạn đã có kinh nghiệm ở vị trí tương tự chưa?”, “Bạn có những kỹ năng nào mà bạn cho là thích hợp với vị trí chúng ta đang tuyển?”…

Phỏng vấn hành vi là gì?

Phỏng vấn hành vi có vai trò giúp nhà tuyển dụng khám phá các hành vi và cách ứng xử của ứng viên trong từng trường hợp cụ thể. Nhà tuyển dụng sẽ đặt ra những câu hỏi hành vi xoay quanh các kinh nghiệm làm việc của bạn trong quá khứ để tìm ra đặc điểm hành vi và cách ứng xử của bạn.

Phỏng vấn kỹ thuật là gì?

Phỏng vấn kỹ thuật là một trong những kỹ năng phỏng vấn khá thú vị và có giá trị thực tiễn rất cao. Nhà tuyển dụng sẽ tìm ra ứng viên thích hợp cho vị trí họ đang tuyển bằng cách đơn giản và trực tiếp nhất đó là cho họ trực tiếp làm thử luôn công việc đó. Nó chính là một bài kiểm tra ngắn về kiến thức, kỹ năng dành cho các ứng viên. Mỗi ứng viên đều thực hiện bài test tương đương nhau và NTD sẽ quyết định ai là người phù hợp nhất.

Phỏng vấn hội đồng là gì?

Phỏng vấn hội đồng là hình thức phỏng vấn của nhiều người đối với một ứng viên. Loại phỏng vấn này thích hợp trong trường hợp bố trí các ứng viên vào vị trí quan trọng mà cần phải có sự tán thành của nhiều người. Người phỏng vấn ở đây bao gồm cả một nhóm, điều này sẽ giảm tối thiểu những sai sót từ phía NTD và cũng giúp doanh nghiệp có được cái nhìn toàn diện hơn về ứng viên.

Phỏng vấn nhóm là gì?

Phỏng vấn nhóm là hình thức tuyển dụng khá phổ biến hiện nay. Bạn có thể được mời tham gia một buổi phỏng vấn cùng nhiều ứng viên khác, hay sẽ phải đối mặt với một hội đồng phỏng vấn từ các bộ phận khác nhau trong công ty. Họ sẽ đưa ra các câu hỏi, các thử thách và sau đó quan sát cả nhóm ứng viên để tìm ra người phù hợp nhất với vị trí công việc họ đang tuyển.

Vậy hãy xem cách đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng dưới đây để có thêm các kinh nghiệm cho bản thân nhé!

  Lý do bạn nên đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng

Để hoàn thành tốt một cuộc phỏng vấn thì cần trả lời xuất sắc những câu hỏi của nhà tuyển dụng. Một cuộc phỏng vấn có hiệu quả dựa trên  hai yếu tố: Một là, nhà tuyển dụng phỏng vấn bạn để xét xem bạn có thực sự phù hợp với vị trí mà họ cần tuyển không. Hai là, bạn sẽ phải đưa ra những câu hỏi để giải quyết các vướng mắc đối với vị trí mà mình ứng tuyển. Hãy xem việc đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng là cơ hội để bạn thể hiện bản thân với nhà tuyển dụng. Bên cạnh đó, những câu hỏi này cũng sẽ giúp bạn đưa ra được một quyết định sáng suốt trong việc có nên làm việc tại công ty đó hay không.

  Đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng về doanh nghiệp

Xu hướng của doanh nghiệp trong 5 năm tới là gì?

Anh nghĩ cái gì là tài sản quý giá nhất của công ty anh?

Anh có thể nói cho tôi về những dự định phát triển sản phẩm mới của doanh nghiệp hay không?

Anh nhận xét ra sao về sự cạnh tranh trong công ty?

  Đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng về vị trí trống

Anh có thể cho tôi biết chuyện gì xuất hiện cho người cuối cùng từng làm việc ở vị trí này hay không?

Anh có thể cho tôi biết những ưu điểm và khuyết điểm của người từng giữ nhiệm vụ này hay không?

 Anh có thể cho tôi biết những kỹ năng nào mà anh đang thật sự chọn lựa ra cho vị trí hoạt động mới?

  Đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng về bộ phận khác

Hỏi về những nhân viên đang thực hiện công việc trong cùng bộ phận, về vai trò của họ trong công ty, điều này sẽ giúp bạn hiểu được nhiều điều về văn hóa và bộ máy thứ bậc trong công ty. Bạn sẽ hỏi những câu như sau:

Phòng ban này có vai trò gì vậy anh/chị?

Anh/chị có thể cho tôi biết những thành công của phòng ban này trong 2 năm gần đây không?

Tầm nhìn và chiến lược của bộ phận này là gì vậy anh/chị?

  Đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng về công việc

Anh/chị nghĩ cái gì là khía cạnh quan trọng nhất trong việc này?

 Những kỹ năng và phẩm chất thái độ nào mà anh/chị cho là thiết yếu nhất đối với công việc này?

Anh có thể cho tôi xem bảng miêu tả công việc trong vòng một tuần đối với vị trí công việc này hay không? Tôi sẽ làm việc trực tiếp với những ai? Với những người mua hàng nào?

 Mức độ nhận xét hoạt động như thế nào? Tôi sẽ được nhận xét  dựa theo tiêu chuẩn nào? Trong bao lâu? 3 Tháng hay 1 năm?

 “Anh có thể cho tôi biết những bước sau đây trong công thức phỏng vấn này là gì không?”

 Anh/chị có thể nói rõ thêm về một số nhiệm vụ khác trong mô tả công việc được không?

Nhu cầu của anh/chị sau 2 tháng thử việc của người mới là gì? Vị trí này được tuyển mới hay thay thế cho người cũ?

Tại sao những người cũ lại không tiếp tục làm việc?

Hoạt động một ngày của vị trí đang tuyển mộ hiện tại ra sao? Đâu là quãng thời gian bận rộn nhất của công việc?

Kỹ năng nghề nghiệp mấu chốt để nhân viên mới có thể coi như hoàn tất công việc?

Khó khăn lớn nhất của hoạt động này là gì? Nguyên nhân nhân viên của vị trí này lại thất bại?

Trên đây là cách đặt câu hỏi cho nhà tuyển dụng dành cho các ứng viên trong cuối cuộc phỏng vấn. Và trước khi ra về, bạn nên chào và cảm ơn nhà tuyển dụng đã dành thời gian cho mình. Đây chính là phép lịch sự tối thiểu trong quá trình giao tiếp mà bạn nên chú ý.

Cách trả lời câu hỏi cho nhà tuyển dụng

Câu hỏi phỏng vấn thường gặp và cách trả lời hay nhất. Tổng hợp  các câu hỏi phỏng vấn xin việc thường gặp, cách trả lời phỏng vấn thông minh ghi điểm nhà tuyển dụng, chia sẻ kinh nghiệm phỏng vấn và các bí quyết giúp bạn vượt qua cuộc phỏng vấn.

Bắt đầu với những câu hỏi phỏng vấn liên quan giới thiệu bản thân ngay sau đây bạn nhé.

Nhóm câu hỏi phỏng vấn giới thiệu bản thân

Tùy vào từng vị trí công việc, vào nhà tuyển dụng, thời lượng của buổi phỏng vấn có thể dài ngắn khác nhau. Tuy nhiên một buổi phỏng vấn trung bình kéo dài khoảng 30 phút. Phần giới thiệu bản thân chỉ là 1 trong số rất nhiều câu hỏi trong buổi phỏng vấn. Vậy cùng tìm hiểu về các câu hỏi phỏng vấn giới thiệu bản thân và cách trả lời ngắn gọn, trung thực, và khiêm tốn!

Câu 1: Giới thiệu về bản thân bạn?

Trả lời phỏng vấn xin việc một cách xuất sắc nhất, ở đây chúng tôi đã đưa ra những điều bạn cần trình bày khi được hỏi câu hỏi này, theo trình tự cụ thể như sau:

Họ tên, tuổi tác;

Kinh nghiệm làm việc;

Hoạt động hoặc giải thưởng nổi bật (nếu có);

Điểm mạnh của bản thân, vì sao bạn phù hợp với vị trí ứng tuyển;

Kỳ vọng khi ứng tuyển vào vị trí: Bạn mong muốn nhận được gì từ công việc này, tại sao bạn lại chọn công việc và công ty này.

Câu 2: Sở thích của bạn là gì?

Câu hỏi “Sở thích của bạn là gì” sẽ là cơ hội để bạn thể hiện con người thật của bản thân bên ngoài công việc. Bất kể sở thích bạn muốn  đề cập là gì. Mục đích là để biết xem cách trả lời câu hỏi phỏng vấn của bạn có bộc lộ được những sở thích đó gắn liền với công việc mà bạn đang ứng tuyển hay không, bạn có thực sự đam mê với công việc này không, câu trả lời phỏng vấn của bạn sẽ thể hiện tất cả.

Câu 3: Thành tích bạn đã đạt được trong công việc?

Nhìn vào thành tích của bạn trên CV, họ có thể đánh giá rằng bạn là người đã đạt được những điều tuyệt vời trong quá khứ và có nhiều khả năng sẽ đem đến điều tốt đẹp hơn cho họ trong tương lai. Theo chuyên gia nhân sự, ứng viên có CV tập trung vào thành tích thì cơ hội lọt vào vòng tuyển cao gấp 3 lần so với ứng viên chỉ liệt kê các nhiệm vụ đảm trách. Khi nói về các thành tích trong công việc, bạn nên nêu rõ được trong câu trả lời phỏng vấn của mình là bạn đã đem lại những lợi ích gì cho công ty, giúp ích cho công ty như thế nào, bạn biết những chiến lược kinh doanh độc đáo nào như chiến lược 5s, chiến lược đại dương xanh,… càng cụ thể càng tốt.

Câu 4: Kể về một câu chuyện ấn tượng của chính bạn khiến bạn tự hào?

Với các câu hỏi phỏng vấn thường gặp này, bạn hãy thật thoải mái  và nhớ lại một câu chuyện thật hay, khiến bạn tự hào, để lại trong bạn

những ấn tượng sâu sắc nhất. Chúng tôi khuyên bạn trong khi trả lời câu hỏi phỏng vấn của mình bạn nên kể về 1 dự án nào đó mà bạn từng tham gia, bạn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình như thế nào, vai trò của bạn là gì, bạn mang lại những lợi ích gì cho công ty. Đồng thời với cách trả lời phỏng vấn hay bạn cần nêu rõ cảm xúc của mình, bạn tự hào như thế nào về nó và hãy nói rằng đó là một trải nghiệm vô cùng quý giá với bản thân bạn.

Câu 5: Ba từ để nói về bản thân bạn?

Trong buổi phỏng vấn tìm việc, việc bạn cần làm ngay sau khi được hỏi câu hỏi phỏng vấn này là tư duy nhanh về bản thân mình, yếu tố nào khiến bản thân mình trở nên nổi bật và mọi người khi nghĩ về mình sẽ nhớ đến điều tốt đẹp nào đầu tiên. Bạn hãy nhớ là luôn luôn trung thực trong khi trả lời câu hỏi phỏng vấn của mình vì khi nghe các câu trả lời phỏng vấn tiếp theo của bạn, nhà tuyển dụng có thể nhận ra bạn đang nói thật hay nói dối về bản thân.

Câu 6: Kinh nghiệm của bạn trong công việc này là gì?

Đây là một trong số những câu hỏi thường gặp khi phỏng vấn xin việc. Khi nhận được câu hỏi phỏng vấn như này, bạn nên trung thực nói ra những kinh nghiệm của bản thân. Bởi lẽ khi trả lời phỏng vấn nếu bạn liệt kê ra những kinh nghiệm mà bạn không biết thì rất có thể nhà tuyển dụng sẽ hỏi sâu hơn, khi đó bạn không trả lời được thì sẽ tạo cảm giác xấu, ấn tượng xấu trong mắt nhà tuyển dụng.

Câu 7: Bạn làm cách nào để giải tỏa áp lực?

Cách tốt nhất cho bạn để trả lời phỏng vấn là hãy kể về một lần cụ thể bạn gặp stress nặng và cách bạn xử lý tốt tình huống, để nhà tuyển dụng thấy bạn có thể chịu áp lực tốt, không bỏ dở công việc ảnh hưởng đến dự án.

Câu 8: Mô tả một chút về cách làm việc của bạn?

Một lời khuyên chúng tôi dành cho bạn là bạn hãy chuẩn bị câu trả lời phỏng vấn xin việc cho câu hỏi này ở nhà trước, khi bạn trả lời sẽ lưu loát hơn, thuyết phục hơn.

Nhóm các câu hỏi phỏng vấn đánh giá khả năng phản ứng

Các câu hỏi phỏng vấn đánh giá khả năng phản ứng của bạn sẽ là những câu hỏi tình huống, đòi hỏi sự nhanh nhẹn, tư duy tốt để đưa ra những câu trả lời thông minh, sắc bén, phù hợp với nhu cầu thực tiễn của công ty ứng tuyển.

Câu 9: Bạn mong muốn gì ở công ty chúng tôi?

Bạn có thể trả lời câu hỏi phỏng  vấn này là bạn mong muốn được   áp dụng những kỹ năng, kinh nghiệm của mình vào để hoàn thành xuất sắc những nhiệm vụ được giao. Bạn cần chuẩn bị cách trả lời phỏng vấn hay đối với câu hỏi này ở nhà.

Câu 10: Bạn mong muốn mức lương bao nhiêu?

Để hài hòa đôi bên, bạn hãy khéo léo đưa ra cách trả lời phỏng vấn hay với một mức lương phù hợp nhất, vừa có lợi cho bạn mà nhà tuyển dụng lại dễ chấp nhận.

Câu 11: Tại sao bạn muốn làm việc tại công ty chúng tôi?

Với câu hỏi kiểu này, bạn cần: Đọc và tìm hiểu kỹ về công ty cũng như vị trí mà bạn đang ứng tuyển trước khi đi phỏng vấn. Cách trả lời phỏng vấn hay là nêu ra những lý do bạn muốn làm việc tại công ty, ví dụ như địa chỉ công ty gần với nhà bạn, thuận tiện đi lại, môi trường làm việc năng động tạo điều kiện cho bạn phát triển…

Câu 12: Khả năng chịu áp lực trong công việc của bạn?

Với những câu hỏi thường gặp khi phỏng vấn xin việc về khả năng chịu áp lực trong công việc, bạn vẫn cố gắng tìm cách vượt qua, cố gắng tập trung hết sức vào công việc và hoàn thành hết các nhiệm vụ được giao.

Câu 13: Nếu chúng tôi không chọn bạn thì bạn có gì để nói không?

Hãy học cách trả lời phỏng vấn hay rằng cho dù không được chọn vào làm việc thì bạn vẫn luôn vui vì bạn không được chọn không có nghĩa là bạn không giỏi, mà có thể là do bạn không phù hợp, và nói rằng buổi phỏng vấn cho bạn một trải nghiệm thú vị, đáng nhớ.

Câu 14: Bạn nghĩ sao về việc phải đi công tác?

Nếu đi phỏng vấn mà gặp câu hỏi phỏng vấn này, nhà tuyển dụng muốn biết liệu bạn có sẵn sàng đi công tác hay không, bạn có gặp vấn đề gì về gia đình khi phải đi công tác không… Bạn hãy chọn cách trả lời phỏng vấn hay nhất đó là thành thật trả lời.

Câu 15: Bạn có câu hỏi nào cho chúng tôi không?

Nếu bạn có các câu hỏi phỏng vấn xin việc chưa biết rõ như về lương thì bạn có thể hỏi về lương, chế độ bảo hiểm… đừng ngại gì mà hãy hỏi hết những thắc mắc bạn nhé, nhà tuyển dụng luôn sẵn sàng để trả lời các câu hỏi của bạn.

Các câu hỏi phỏng vấn về sự phù hợp với công ty

Nếu bạn cảm thấy mình thực sự phù hợp với công ty này, hãy chứng

tỏ cho nhà tuyển dụng thấy rằng bạn là người hoàn hảo cho vị trí ứng tuyển này.

Câu 16: Vì sao bạn muốn ứng tuyển vào vị trí này?

Cách trả lời phỏng vấn hay, bạn nên nói rõ về những lợi ích mà bạn nghĩ vị trí công việc này sẽ mang lại cho bạn, bạn có thể phát triển bản thân, trải nghiệm và trau dồi kiến thức chuyên môn… đừng quên một lần nữa nhấn mạnh bạn luôn có tinh thần cầu tiến, trách nhiệm và cố gắng hết sức vì mục tiêu chung của công ty.

Câu 17: Mục tiêu nghề nghiệp của bạn là gì?

Khi được hỏi câu hỏi phỏng vấn xin việc làm này, bạn cần nêu rõ mục tiêu ngắn hạn và mục tiêu dài hạn của bản thân, để trả lời tốt thì bạn nên tìm hiểu trước về mục tiêu, sứ mệnh của công ty trước khi đi phỏng vấn và đưa ra mục tiêu của bản thân cho phù hợp, đó là cách trả lời  phỏng vấn hay nhất.

Câu 19: Bạn sẽ hợp tác với chúng tôi bao lâu?

Với các câu hỏi phỏng vấn xin việc dạng như thế này, bạn có thể nói là bạn sẽ làm việc với công ty miễn là công ty cảm thấy hài lòng về những thành quả mà bạn mang lại.

Câu 20: Bạn có ngại khi phải làm việc tăng ca không?

Tôi sẵn sàng làm tăng ca vì nếu tăng ca thì hiệu suất công việc sẽ   cao hơn, không bị gián đoạn, các hoạt động của công việc không bị ảnh hưởng, tôi sẽ tăng ca nếu như nó giúp tôi và công ty hoàn thành mục tiêu nhanh hơn.

Câu 21: Bạn muốn làm việc độc lập hay theo nhóm?

Một ứng viên đa năng sẽ có thể tham gia làm việc theo nhóm và làm việc độc lập xuất sắc, không phải chỉ giỏi một khía cạnh. Bởi làm việc độc lập hay theo nhóm thì đều quan trọng cả, nếu bạn chưa giỏi về cái nào thì hãy nói với nhà tuyển dụng rằng bạn sẽ cải thiện thêm, hoàn thiện để trở nên hoàn hảo.

Câu 22: Loại môi trường làm việc nào giúp bạn thúc đẩy năng suất làm việc của bạn nhiều nhất? Tại sao?

Nhìn chung thì mỗi môi trường làm việc đều có mặt tích cực và hạn chế riêng. Theo tôi, lựa chọn môi trường làm việc nào thì tùy thuộc vào loại hình công việc, tính chất công việc. Có những dự án tôi cần phải làm việc một cách độc lập, tự đưa ra quyết định và chịu trách nhiệm, làm chủ dự án, những lúc đó tôi cảm thấy mình hoạt động hết công suất và vận

dụng hết khả năng của bản thân. Cũng có những dự án tôi làm việc theo nhóm vì tính chất công việc đòi hỏi các thành viên phải phối hợp với nhau, cùng nhau suy nghĩ và thực hiện.

Câu 23: Lí do nào sẽ khiến bạn từ bỏ công việc ngay trong tháng đầu tiên?

Vì một khi bạn muốn vào làm việc thì bạn phải chắc chắn với quyết định của mình, hiểu được mục tiêu nghề nghiệp của bản thân, hiểu về  môi trường, bạn không thể rời bỏ công ty chỉ vì lý do như vậy được.

TÓM TẮT CHƯƠNG 2

Chương 2 tập trung khai thác kỹ năng đặt câu hỏi như một công cụ then chốt trong hoạt động giao tiếp hiệu quả. Từ góc nhìn phối hợp nội dung, chương trình mở đầu với phần khái quát về đặt câu hỏi nhằm giúp người học nhận diện vai trò, chức năng và giá trị của việc đặt câu hỏi trong việc khơi gợi thông tin, thúc đẩy tư duy và tạo lập kết nối giữa các chủ thể giao tiếp.

Tiếp theo, các nguyên tắc và quy tắc đặt câu hỏi được trình bày một cách hệ thống, nhấn mạnh tính rõ ràng, phù hợp mục tiêu, tránh mơ hồ hay dẫn dắt sai lệch. Nội dung này giúp người học hiểu được sự khác biệt giữa câu hỏi đóng – mở, câu hỏi định hướng – khám phá, cũng như vai trò của giọng điệu và ngữ cảnh trong từng loại câu hỏi.

Phần quy trình đặt câu hỏi trong giao tiếp được tích hợp theo hướng thực hành: từ xác định mục tiêu giao tiếp, phân tích đối tượng, xây dựng câu hỏi phù hợp đến đánh giá và điều chỉnh khi cần thiết. Quy trình này không chỉ mang tính lý thuyết mà còn hướng tới ứng dụng linh hoạt trong các tình huống thực tế.

Cuối cùng, kỹ năng đặt câu hỏi trong giao tiếp được triển khai thông qua các tình huống mẫu, bài tập và hoạt động nhóm, giúp người học phát triển khả năng quan sát, tư duy phản biện, kiểm soát cảm xúc và ứng xử giao tiếp một cách hiệu quả. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa lý thuyết và thực hành, chương 2 không chỉ nâng cao nhận thức mà còn góp phần hình thành thói quen giao tiếp chủ động, sáng tạo và nhân văn trong học tập và cuộc sống.

CÂU HỎI ÔN TẬP,  THẢO LUẬN VÀ BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

I. CÂU HỎI ÔN TẬP

1.      Nêu ba vai trò chính của kỹ năng đặt câu hỏi trong giao tiếp hiệu quả.

Gợi ý: Gợi mở thông tin – Thúc đẩy tư duy – Duy trì tương tác tích cực.

2.      Trình bày quy trình cơ bản để đặt câu hỏi hiệu quả trong một tình huống giao tiếp cụ thể.

Gợi ý: Xác định mục tiêu → Phân tích đối tượng → Lựa chọn loại câu hỏi → Đặt câu hỏi phù hợp → Quan sát phản hồi và điều chỉnh.

II. CÂU HỎI THẢO LUẬN

3.      Theo bạn, tại sao câu hỏi mở thường hiệu quả hơn câu hỏi đóng trong các tình huống giao tiếp khám phá?

Gợi ý: So sánh tính khơi gợi, mức độ thông tin và không gian biểu đạt.

4.      Bạn nghĩ gì về vai trò của cảm xúc và ngữ điệu khi đặt câu hỏi trong giao tiếp? Có thể có câu hỏi “đúng” nhưng ngữ điệu sai không?
Gợi ý: Phân tích sự ảnh hưởng của giọng nói, thái độ và bối cảnh khi truyền đạt câu hỏi.

III. BÀI TẬP TÌNH HUỐNG

5.      Tình huống 1:

Bạn là người điều phối buổi thảo luận nhóm về một chủ đề học thuật. Hãy viết ra 5 câu hỏi mở giúp khơi gợi suy nghĩ và sự tham gia từ các thành viên.

Hướng dẫn: Áp dụng các nguyên tắc đặt câu hỏi mở, liên hệ mục tiêu – người tham gia – chủ đề.

6.      Tình huống 2:

Trong một cuộc phỏng vấn tuyển dụng, bạn là người phỏng vấn. Hãy thiết kế 4 câu hỏi thể hiện rõ sự kết hợp giữa câu hỏi đóng và câu hỏi mở để đánh giá ứng viên toàn diện.

Hướng dẫn: Gợi ý ứng dụng quy trình đặt câu hỏi và chú ý đến mục tiêu khai thác thông tin lẫn thái độ.

7.      Tình huống 3:

Trong một cuộc trò chuyện với bạn học đang có tâm trạng không tốt, bạn muốn giúp bạn ấy chia sẻ cảm xúc mà không gây áp lực. Hãy soạn 3 câu hỏi phù hợp và phân tích vì sao bạn chọn cách hỏi như vậy.

Hướng dẫn: Chọn loại câu hỏi nhẹ nhàng, gợi mở, sử dụng từ ngữ trung lập và thể hiện sự lắng nghe tích cực.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Alison, J., Brooks, A. W., & John, L. K. (2017). The Surprising Power of Questions. Harvard Business Review.

Bennett, R. T. (2015). The light in the heart. Roy T. Bennett.

Brené Brown. (2018). Curiosity is a form of courage. In Dare to Lead.

Britannica. (2020). Listening. In Encyclopaedia Britannica.

Cable, D., & Kay, V. (2020). The Power of Questions in Job Interviews. London Business School & UNC Chapel Hill Research Reports.

Calaprice, A. (2000). The Expanded Quotable Einstein. Princeton University Press.

Carnegie, D. (2021). How to Win Friends and Influence People (Original work published 1936). Simon & Schuster.

Dale Carnegie. (2018). Bậc thầy của nghệ thuật giao tiếp. NXB Lao động – Xã hội.

Đặng Hoàng Giang. (2021). Điểm đến của cuộc đời. NXB Phụ nữ.

Duhigg, C. (2024). Supercommunicators: How to unlock the secret language of connection. Random House.

Goleman, D. (2020). Emotional intelligence and the art of asking. Yale Press.

Gorden, W. (2009). Teach yourself body language. McGraw-Hill.

Gregersen, H. (2018). The power of asking the right questions. Harvard Business Review.

Harvard Kennedy School. (2024). Effective questioning in public leadership. Harvard Executive Briefs.

Hawking, S. (2017). Brief answers to the big questions. Bantam Books.

Kênh Tuyển Sinh. (2016). Giao tiếp hiệu quả hơn bằng cách rèn luyện kỹ năng đặt câu hỏi. Retrieved from https://cdmiennam.edu.vn/giao-tiep-hieu-qua-hon-bang-cach-ren-luyen-ky-nang-dat-cau-hoi.html

Marquardt, M. J. (2014). Leading with Questions: How Leaders Discover Powerful Answers by Knowing How and What to Ask (2nd ed.). Jossey-Bass.

MITC. (2023). Những câu nói hay về sự nỗ lực, cố gắng trong học tập. Retrieved from https://mitc.edu.vn/tt-phap-luat-ky-nang/nhung-cau-noi-hay-ve-su-no-luc-co-gang-trong-hoc-tap.html

Nguyễn Minh Thảo. (2020). Văn minh trong giao tiếp hiện đại. NXB Tri Thức.

Nguyễn Nhật Ánh. (2017). “Muốn hiểu nhau, đừng chỉ nói, hãy học cách hỏi và lắng nghe.” – Cho tôi một vé đi tuổi thơ.

Nguyễn Thị Phương Hoa. (2021). Tâm lý học giao tiếp. NXB Giáo dục.

Pease, A., & Pease, B. (2007). Ngôn ngữ cơ thể trong tình yêu. NXB Tổng hợp TP. HCM.

Postman, N., & Weingartner, C. (1969). Teaching as a Subversive Activity. Delacorte Press.

Stanford University. (2021). Privacy boundaries in interpersonal communication. Stanford Social Psychology Series.

Trần Hữu Đức. (2019). Giao tiếp và ứng xử xã hội. ĐHQGHN.

Trần Lê Bảo Ngọc. (2022). Kỹ năng mềm và nghệ thuật thuyết phục. NXB Lao Động.

Yale University. (2023). The psychology of active listening. Yale Journal of Communication.